مباحثه؛سنت حوزویان
در بسياري از موارد، مباحثه باعث شكل‌گيري دوستي‌هاي ريشه‌دار، صميمانه و درازمدت مي‌شود. بسياري از علما و مراجع که زماني از طلبه‌هاي جوان زمان‌هاي دور بوده‌اند، هنوز هم با دوستان و هم مباحثه‌هاي قديم خود معاشرت دارند.
مهم‌ترين ويژگي ديرينه نظام درسي حوزه‌هاي علميه سنت «مباحثه» است. مباحثه همانگونه که از نامش پيداست، به معني بحث دو يا چند نفر درباره يک موضوع است. طلبه‌ها از همان روزهاي نخست ورود به حوزه ياد مي‌گيرند که يک «هم مباحثه» يا «هم بحث» براي خود پيدا کنند. آنها از ميان همکلاسي‌هاي خود فردي را برمي گزينند تا با او درباره دروس خود بحث کنند. با وجود کم‌رنگ شدن سنت مباحثه در سطوح عالي‌تر حوزه، هنوز هم طلاب مبتدي که پا به مرحله تحصلات مقدماتي مي‌گذارند، از سوي مديران و استادان حوزه تشويق مي‌شوند که حتما دروس خود را مورد بحث قرار دهند و به آنها توصيه مي‌شود که گروه‌هاي مباحثه نبايد بيش از سه نفر باشد؛ به قول معروف، دو نفر کم است و سه نفر زياد! در سال‌هاي نخست طلبگي، هنوز هم مباحثه از رونق نسبي خوبي برخوردار است و تاثير مهمي در فهم دروس دارد. طلبه‌ها با بهره‌گيري از مباحثه، مي‌توانند درس‌هاي روزانه خود را به خوبي بفهمند و به تدريج از مهارت سخنوري و قوت بيان مطلب و اقناع ديگران برخوردار شوند.
چگونه مباحثه مي‌کنند؟
مباحثه از آداب و روش‌هاي خاصي برخوردار است که در طول ساليان دراز و تجربه‌هاي چند نسل حاصل شده و سينه به سينه به نسل کنوني طلبه‌ها منتقل شده است. معمولا هر طلبه‌اي هم بحث خود را از ميان دوستان خود انتخاب مي‌کند. طلبه‌هايي که دوستان نزديکي در کلاس يا مدرسه خود ندارند، با ديگر همکلاسي‌ها قرار بحث مي‌گذارند و همين مساله در بسياري اوقات به يک دوستي ابدي و ريشه‌دار بدل مي‌شود. البته گاهي نيز استادان يا مديران در اين مساله دخالت مي‌کنند و براي طلبه‌هايي که هم مباحثه پيدا نکرده اند، دست به کار مي‌شوند.
طلبه‌ها به دوگونه مباحثه مي‌کنند؛ روش معمول و متداول اين است که پس از تدريس هر درسي، آن را مطالعه مي‌کنند و همان روز، يا قبل از جلسه بعدي آن درس با هم قرار مي‌گذارند. براي آنکه مشخص شود که چه کسي بايد درس را توضيح دهد، معمولا ازقرعه‌کشي استفاده مي‌کنند. يعني اينکه کتاب را باز مي‌کنند و عدد يکان صفحات دو طرف کتاب را با هم جمع مي‌زنند و هر کسي که عدد بيشتري بياورد، بايد درس را توضيح دهد. قرعه‌کشي سبب مي‌شود که همه شرکت‌کنندگان در مباحثه از آمادگي لازم براي ارائه بحث برخودار باشند. طلبه‌اي که مامور ارائه بحث مي‌شود، درس آن روز را همانند يک استاد براي هم بحث خود توضيح مي‌دهد و به اشکالات، ايرادها و احيانا پرسش‌هاي وي پاسخ مي‌دهد تا مباحث مطرح شده براي همه شرکت‌کنندگان در بحث جا بيفتد و نقطه مبهمي نماند. البته اگر مشکلي باقي ماند و هيچ يک از طرفين نتوانست آن را حل کند، در جلسه بعدي از استاد درباره آن پرسش مي‌شود. بدين‌ترتيب درس‌هاي هر روز براي طلبه‌ها جا مي‌افتد و نقطه ابهامي باقي نمي‌ماند. گاهي اوقات در اينگونه بحث‌ها، يکي از افراد براي به کرسي نشاندن بحث خود تمام تلاش و سعي ممکن را مبذول مي‌کند و همين تلاش، بر داغي اين مباحث مي‌افزايد. آيت‌الله بهشتي و آيت‌الله العظمي‌شبيري‌‌زنجاني که از شاگردان مرحوم آيت‌الله العظمي سيدمحمد داماد بوده‌اند، از مشهورترين هم بحثي‌هاي دهه 30 شمسي محسوب مي‌شوند که بحث‌هاي داغي داشته‌اند. آيت‌الله محمد يزدي نيز در دهه40، صدايش در مباحثات حتي زائران حرم حضرت معصومه(س) را به کنجکاوي وامي‌داشت تا به تماشاي بحث داغ وي بنشينند. اکنون هم زائران قم جذب مباحثات طلبه‌ها در حرم مي‌شوند و حتي کنار آنها مي‌نشنينند و به تماشاي جدال علمي آنها مي‌پردازند. طلبه‌هاي قديمي‌تر هم به ياد مي‌آورند که امام خميني و آيت‌الله سيدمحمد داماد از مشهورترين هم بحثي‌هاي زمان خود بوده‌اند.
گونه ديگر مباحثه نيز بر اساس پيش مطالعه دروس بنا شده است. طلبه‌هايي که استعداد بيشتري دارند و حوصله و وقت آنها ايجاب مي‌کند، در اينگونه بحث‌ها شرکت مي‌کنند و پيش از تدريس استاد، درباره آن موضوع به گفت‌وگو مي‌نشينند و خود را براي فهم عميق‌تر، آسان‌تر و سريع‌تر آماده مي‌کنند. البته گاهي نيز برخي طلبه‌ها بدون آنکه در کلاس درس استادي شرکت کنند، قرار بحث مي‌گذارند و پس از مطالعه يک کتاب در منزل، آن را با هم بحثي‌هاي خود بررسي مي‌كنند.
طلبه‌هايي که در بحث‌ها از قدرت بالاي اقناع هم بحثي‌هاي خود برخوردارند، غالبا به سخنوران و مبلغين موفقي بدل در ميان مردم مي‌شوند.
مباحثه؛ پايه‌گذار رفاقت‌هاي قديمي
در بسياري از موارد، مباحثه باعث شكل‌گيري دوستي‌هاي ريشه‌دار، صميمانه و درازمدت مي‌شود. بسياري از علما و مراجع که زماني از طلبه‌هاي جوان زمان‌هاي دور بوده‌اند، هنوز هم با دوستان و هم مباحثه‌هاي قديم خود معاشرت دارند. مرحوم آيت‌الله سيدمهدي روحاني و مرحوم آيت‌الله ميرزا علي احمدي‌ميانجي در دوره معاصر، در اينگونه دوستي‌هاي ريشه‌دار و بسيار صميمانه زبانزد خاص و عام بودند. دوستي آنها تا همين چند سال پيش ضرب‌المثل بود و همگان از چندين دهه دوستي و مباحثات اين دو سخن مي‌گفتند. اين دو روحاني فعال قم به فاصله چند ماه از يکديگر در سال 1379 درگذشتند.
شاگردان شاخص علماي بزرگ و مراجع تقليد از همان دوران مباحثه با يکديگر گعده مي‌كنند، مسافرت مي‌روند و بعدها که خود به درجات بالاي علمي مي‌رسند، باز هم مراودات خود را حفظ مي‌کنند. از اين رو، سنت مباحثه فقط تاثيرات علمي ندارد. شايد گاهي تاثيرات اجتماعي، سياسي و فرهنگي اين پديده بر آثار علمي و درسي آن غلبه مي‌کند.
منبع :سایت رسائل
تنظیم حسن رضایی گروه حوزه علمیه قم
