لا فتی الا علی

مرگ جسمانی در ظاهر مرگ، لیک در باطن زندگی است، زیرا زندگی حقیقی پس از انقطاع روح از کالبد جسمانی حاصل می شود. مرگ جسمانی ظاهرا پایان همه چیز است، اما در باطن و در حقیقت زندگی جاودان است؛ چرا که دنیا دار فناست وآخرت که مجرد از ماده است، دار بقاست.

تولد برای جنین در شکم مادر، کوچیدن است، لیک نوزاد را در دنیا شکفتنی تازه باید. این جهان نیز برای اهل دل، رحمی بیش نیست که بایستی از آن به جهان فراتر برون رفته ابدی و متعالی شوند.

علی(ع) می فرماید: "از آن رو که من عاشق مرگ هستم و هوای آن در دل دارم، در اصل نهی آیه ی "خویشتن را به دست خویش به هلاکت نیندازید" (سوره بقره، آیه 195) متوجه من است". زیرا نهی جائی است که اشتیاق باشد و تنها اولیاءالله مشتاق لقای حضرت دوست اند، چنان که حضرت علی در خطبه صفات متقین می فرماید: "اگر نبود اجلی که خداوند برای آنان در دنیا معین فرموده، هر آینه شوق به پاداش و بیم از عذاب، حتی به اندازه ی چشم به هم زدنی جان در اجسادشان قرار نمی گرفت". زیرا منع از چیزهای شیرین است، که تلخ نیازی به نهی ندارد، لذا این نهی در حق کسانی نیست که مرگ را تلخ می بینند.

امام متقین در وصیت خویش به امام حسن (ع) می فرماید: "و بدان که تو برای آن جهان آفریده شده ای، نه برای این جهان و برای نیستی ، نه برای زندگی جاودان و برای مـُردن، نه زنده بودن و بدان تو در منزلی هستی که از آن رَخت خواهی بست و خانه ای که بیش از روزی چند در آن نتوانی نشست و در راهی هستی که پایانش آخرت است و شکار مرگی که گریزنده از آن نرهد و آن را که جوید، بدو رسد و از دست ندهد؛ پس بترس از آن که تو را بیابد و در حالتی باشی ناخوشایند، با خود از توبه سخن به میان آورده باشی و او تو را از آن بازدارد و خویشتن را تباه کرده باشی. فراوان به یاد مـُردن باش و یاد آن چه با آن برمی آیی و آن چه پس از مـُردن روی بدان نمایی؛ تا چون بر تو درآید، ساز خود آراسته باشی و کمر خویش را بسته، ناگهان نیاید و تو را مغلوب نماید. مبادا فریفته شوی که ببینی دنیاداران دل به دنیا می نهند و بر سر دنیا بر یکدگر می جهند. چه، خدا تو را از دنیا خبر داده و دنیا وصف خویش با تو در میان نهاده و پرده از زشتی هایش گشاده. همانا دنیاپرستان سگانند عـوعـوکنان و درندگانند در پی صید دوان. برخی را برخی بـَد آید و نیرومندشان، ناتوان را طعمه ی خویش نماید و بزرگشان بر خـُرد، دستِ چیرگی گشاید. دسته ای اشتران پای بند نهاده، و دسته ای دیگر، رها و خـِرَد از دست داده. در کار خویش سرگردان. در چراگاه زیان. در بیابانی با گذری دشوار. نه شبانی که به کارشان رسد، نه چراننده ای که به چـَراشان بَـرَد. دنیا آنها را به راهِ کوری راند و دیده هاشان را از چراغ هدایت بپوشاند و در بیراهگی اش سرگردان و فرو شده در نعمت آن. دنیا را پروردگار خود گرفته، دنیا با آنان به بازی پرداخته و آنان سرگرم بازی دنیا شده، آن چه را پس آن است فراموش ساخته است". (نامه 31).

علی (ع) می فرماید: "دانه ی مرگ برای من شیرین است. از این رو آیه ذیل در حق من نازل شده: "و کسانی را که در راه خدا کشته شده اند، مرده مپندارید، بلکه آنان زنده اند و نزد پروردگارشان از روزی های معنوی برخوردارند". (سوره آل عمران، آیه 168).

"بکـُشید مرا در حالی که سرزنشم می کنید، به درستی که زندگی جاودان من در مرگ است"؛ چرا که اهل فنا که در مرتبه عشق و ذوب اند، مشتاق وصول به عالم احدیت اند و کسی بر عالم احدیت وارد نشود مگر با مرگ اختیاری؛ تا با فنای وجود موهوم خویش از عالم کثرت رهائی یابد.

"به راستی که زندگی من در مرگ من است، تا به کی از موطن حقیقی خود به دور باشم".

دو بیت ذیل تضمین غزل شهید عشق الهی، منصور حلاج است:

اقـتـلونی یا ثقـاتـی ان فی قتلی حیاتی/و مماتی فی حیاتی و حیاتی فی مماتی

اگر در این جهان، در فراق از حق نبودیم نمی فرمود: "ما بسوی او باز خواهیم گشت".(سوره بقره، آیه 158).

انسان معنوی از کثرت و تفرقه روزگار خویشتن را رهانیده به جانب عالم وحدت که همانا عالم لاهوت است بازمی گردد و در آن جهان که منزل حقیقی و سرای باقی است متوطن می شود.

(دفتر اول ، بیت 3943 - 3944)

در نظر علی (ع)این تن ارزشی ندارد: "من با بی اعتنائی به این جسم خاکی، راد مرد راد مردان شده ام".

"خنجر وشمشیر برای من ریحان خوشبوست. مرگ، برای اهل دنیا هولناک و برای من، همانند جشن و باغ نرگس، دلنشین، زیبا و فرح انگیز است. من با مرگ به سوی باغ الهی پرواز می کنم و مشتاقانه به دیدار معشوق و محبوب واصل می شوم".

دو بیت مذکور تلمیحی است به شعری منسوب به حضرت علی(ع):

الـسیـف و الـخنجــر الـریحـاننا/اف علی علی النرجس و الآس

(ملاهادی سبزواری، ص 220)

6- ولایت علی(ع):

مولانا در دفتر ششم مثنوی معنوی که در باب توحید است، به صراحت بر ولایت الهی مولی الموحدین امیرالمومنین علی (ع) تاکید می کند:

(دفتر ششم،ابیات 4538 -4541)

بر اساس روش هرمنیوتیکی، با توجه به سیاق دفتر ششم که "توحید" است (صفوی، 1386)، مراد مولانا در بیان ابیات مذکور این است که انسان کامل با ولایت الهی و اراده ای که در اراده حق مستهلک گردیده، و صفاتی که در صفات الهی زایل گشته و هیچ چیز نمی بیند الا: "وحده وحده وحده لا شریک له" (فنای توحید فعلی، فنای توحید صفاتی و فنای توحید ذاتی)؛ می تواند با مهر و محبت و دوستی، آدمیان را به جانب حق مطلق فرا خواند و بند اسارت نفس از وجود آنان بردارد. نمونه اعلای چنین مولائی که انسان کامل و دارای ولایت الهی است اسدالله الغالب، حیدر کرار حضرت مولی الموحدین علی (ع)، اسطوره جوانمردی و مروت است. "لا فتی الا علی".

مولوی در بیان مقام انکارناپذیر ولایت علی (ع)، به حدیث غدیر خم استناد می کند. حدیث غدیر خم براساس خاطر ربانی محبان الهی، حدیث "سلسلة الذهب" است که در کتب حدیثی سنی و شیعه، معروفیت کامل دارد. بنا بر استناد علامه امینی در کتاب علمی "الغدیر"، این حدیث را صد و ده تن از صحابه و هشتاد و چهار تن از تابعین نقل کرده اند. (الغدیر، ج اول، ص67 - 72).

حضرت محمد(ص) روز هجدهم ذی الحجه سال دهم هجرت در حجة الوداع در سرزمین خم در برابر جمعیتی بالغ بر صدوبیست هزار نفر می فرماید:

"من کنت مولاه فعلی مولاه، اللهم وال من واله و عاد من عاداه".

"هرکه را من مولای اویم علی هم مولای اوست. خداوندا دوستان علی را دوست بدار و دشمنانش را دشمن بدار".

نتیجه گیری اجتماعی مولانا از رفتار علی(ع):

(دفتر اول، ابیات 3943 - 3947)

علی (ع) در خطبه شقشقیه می فرماید: " و لالفیتم دنیاکم هذه ازهد عندی من عفطة عنز". "بدانید که این دنیای شما نزد من بی مقدارتر از عطسه بزی است". (نهج البلاغه، خطبه شقشقیه (خطبه سوم)، بند 18).

اهداف اصلی امام علی (ع) در حکومت از منظر مولانا:

الف- علی (ع) بالذات هیچ حرص و ولعی به حکومت نداشت و تنها به عنوان وسیله ای جهت احیای حق و انعدام باطل و ظلم به حکومت می نگریست.

ب- قصد اصلی علی(ع)، تاسیس آئین حکومت داری بر اساس موازین عدالت، آزادی و معنویت بود.

ج- هدف علی(ع)، به کمال رسانیدن مرتبه حکمرانی راستین بود، نه اعمال حاکمیت بر اساس امیال شخصی.

در ادامه مولوی به بیان حکایت فتح مکه توسط پیغمبر می پردازد تا نشان دهد همان گونه که فتح مکه برای محمد (ص) به خاطر قدرت طلبی و ریاست نبود، حکومت علی (ع) نیز جهت اِعمال سلایق فردی و امیال نفسانی نبود، چرا که علی (ع)، شیر حق بود که از عالم صورت رسته و به عالم معنا پیوسته بود.

میـان مـاه مـن تا مـاه گــردون/تفاوت از زمین تا آسمان است

پایان

منابع:

^{* قرآن کریم}

^{* افلاطون، دوره کامل آثار، ج اول، رساله فایدون، ترجمه محمد حسن لطفی – رضا کاویانی، تهران، 1337.}

^{* اکبرآبادی، ولی محمد، شرح مثنوی مولوی، به اهتمام نجیب مایل هروی، تهران، 1383 .}

^{* امام خمینی، آداب نماز، تهران، 1385.}

^{* امام علی ابن ابی طالب، نهج البلاغه، ترجمه دکتر سید جعفر شهیدی، تهران، 1379.}

^{* خوارزمی، کمال الدین، جواهرالاسرار و زواهرالانوار، تصحیص دکتر محمد جواد شریعت، اصفهان، بی تا.}

^{* صفوی، سید سلمان، ساختار کلی دفتر ششم مثنوی مولوی، آیینه میراث، تهران، پاییز 1386.}

^{-- امام حسین از نگاه مولوی، تهران، 1386.}

^{-- اهل بیت از نگاه قرآن و مولوی، استانبول، 1386.}

^{-- تشیع معنوی مولوی، لندن، 2006 .}

^{* فروزانفر، بدیع الزمان، احادیث مثنوی، تهران.}

^{* گولپینارلی،عبدالباقی، شرح مثنوی، ترجمه و توضیح دکتر توفیق سبحانی، تهران، 1374.}

^{* ملا هادی سبزواری، شرح مثنوی، به کوشش دکتر مصطفی بروجردی، تهران، 1374.}

^{* مولوی، مثنوی معنوی، نسخه نیکلسون، نسخه قونیه، ویراسته دکتر توفیق سبحانی، تهران، 1378.}

^{-- کلیات شمس تبریزی، تصحیح فروزانفر، تهران 1363.}

^{* میرزا جواد آقا ملکی تبریزی، رساله لقائیه، قم، 1363.}

^{* Plato, Complete Works,(Phaedo), ed. John M. Cooper, Indianapolis, 1997.}

^{* Seyed Ghahreman Safavi (Salman), The Structure of Rumi’s Mathnawi, London, 2006.}

دکتر سید سلمان صفوی

تنظیم برای تبیان : زهره سمیعی