نجاشى دانشمند رجالى معروف و معاصر شيخ طوسى در شأن شيخ طوسى مينويسد:
"ابوجعفر محمد بن حسن بن على طوسى , بزرگى از اصحاب ما, ثقه , عين ازشاگردان استاد ما ابوعبداللّه (مفيد) مى باشد او تاليفاتى دارد يكى از آنها ((تهذيب الاحكام )) و آن كتاب بس بزرگى است , و ديگرى الاستبصار ـ النهايه ـ المفصح (درامامت ) ـ مالايسع المكلف الاخلال به كتاب العدة (در اصـول فـقـه ) ـ كـتـاب الـرجـال مـن روى عن النبى (ص ) و عن الائمه (ع ) ـ كتاب فهرست كـتـب الـشيعه و اسامى المصنفين ـالمبسوط(درفقه )ـ مقدمه اى درمدخل علم كلام ـ الايحاز (در ارث ) ـ مـسـالة فى العمل بخبر الواحد ـ كتاب مايعلل و ما لايعلل ـ كتاب الجمل والعقود ـ تلخيص الـشـافـى (درامـامـت )ـ مـسـالـة فـى الاحوال ـ كتاب التبيان في تفسير القرآن ـ شرح المقدمة ـ رياضة العقول ـ تمهيد الاصول , و شرح جمل العلم والعمل ."(1)
علامه حلّى در كتاب رجالى خود موسوم به خلاصة الأقوال از شيخ چنين ياد ميكند:
"شيخ الطائفة، جليلالقدر، عظيمالمنزلة، ثقه، عين، راستگو و عارف به اخبار، رجال، فقه، اصول، كلام و ادب است و تمامى فضايل به وى نسبت داده ميشود. در همه فنون و علوم اسلامى تأليفات دارد و عقايد و اصول و فروع دين را منقّح و مهذّب ساخته و در علم و عمل جامع كمالات انسانى است."(2)
علامه سيد مهدى بحرالعلوم كه خود از پيشوايان بزرگ مكتب شيعه بهشمار ميآيد، در وصف وى چنين ميآورد:
"محمد بن حسن طوسى سرآمدِ طايفه اماميه و پرچمدار شريعت اسلام و پيشواى فرقه شيعه بعد از ائمّه معصومين عليهم السلام است. او در آنچه به دين و مذهب تعلق دارد، مورد اعتماد ما ميباشد. او محقق اصول و فروع، تهذيبكننده معقول و منقول، شيخالطائفه و رئيس عليالاطلاق شيعه است."(3)
همچنين قاضى در كتاب مجالس به نقل از ابن كثير شامى در شرح حال شيخالطائفه چنين ميآورد:
"همانا او فقيه شيعه بود و به افاده تدريس و تعليم در بغداد اشتغال داشت و به جهت فتنه بين شيعه و سنى در سال 448 هجرى كتابها و خانهاش به آتش كشيده شد و وى به نجف منتقل گرديد."(4)
خواجه نصیرالدین طوسی در مورد عشق و علاقه زیاد مرحوم شیخ طوسی به فراگیری علم و دانش مینویسد: "شبها را بیدار میماند و سرگرم مطالعه بود. کتابهای زیادی در کنار خود میگذاشت و هنگامی که از مطالعه یک نوع از آن خسته میشد، به مطالعه نوع دیگر میپرداخت. او ظرف آبی در کنار خود قرار میداد تا به وسیله آن خواب را از چشمان خود دور کند تا بیشتر مطالعه نماید. هنگام سحر که با مطالعه فراوان بعضی از مشکلات علمی را حل میکرد، میگفت: کجایند پادشاهان و فرزندان آنها، تا این لذت را ببینند."
امام خمینی نیز در بیان عظمت شیخ طوسی میگویند: "شیخ طوسی در 52 سالگی نیز درس میرفته است، در صورتی که در سن بیست و سه سالگی برخی از کتابهای خود را نگاشته است، کتاب تهذیب الاحکام را گویا در همین سن نوشته، او در سن 52 سالگی در حوزه درس مرحوم سید مرتضی حاضر شده است که به آن مقام والا دست پیدا کرده است."
_______________
منابع:
1. رجال نجاشى , ص 403 , چاپ جامعه مدرسين قم .
2. خلاصة الاقوال، ص 148.
3. السيد محمدمهدى طباطبايى (علامه بحرالعلوم)، رجال السيد بحرالعلوم (معروف به فوائد الرجالية)، ج 3، ص 228؛ ميرزا حسين النورى الطبرسى، مستدرك الوسائل، ص 517 ؛ هزاره شيخ طوسى، مقاله سيرى در زندگى شيخ طوسى، ص 27.
4. روضات الجنات، ج 6، ص 225؛ ابن كثير شامى، البداية والنهايه، ج 2، ص 97 و قاضى نوراللّه شوشترى، مجالس المؤمنين، ج1، ص480.
تهیه و تنظیم: فریادرس گروه حوزه علمیه
