بابانوئل، محبوب قلب کودکان

در آستانه فرارسیدن سال نوی میلادی، امسال نیز همچون سالهای گذشته، ایام کریسمس با حضور بابانوئل همراه است. در واقع همانطور که در مقاله قبل گفته شد، بابانوئل در پیوندی نزدیک با کریسمس قرار دارد و تداعی کننده سال نو و هدیه و کادو می باشد.

به نظر می رسد در گذشته مفهوم عید مسیحیت و بابانوئل بیشتر رنگ مذهبی داشت و برگرفته از آداب و اخلاق دینی بود. اما اکنون بیشتر رنگ و بویی ملی دارد.

آنچه از منظر دینی برای برخی مومنان مسیحی مهم است مصادف شدن روز نوئل با روز تولد حضرت مسیح (ع) است. هر چند گروهی از مسیحیان چون برخی ارتدکسها، این تاریخ را درست نمی دانند و یا برخی از محققان آنرا بقایای مراسم بت پرستان قبل از میلاد مسیح می دانند، با اینحال روز نوئل بعنوان روز جشن رسمیت یافته است. در نتیجه هر حادثه مثبتی در این روز می تواند نوعی بار ارزشی بخود گیرد.

 حضور انسانی نیکوکار که حامی فقرا است و لبخند را برای کودکان تهیدست به ارمغان می آورد ، تاکیدی بر نوشتار انجیل و توصیه های مسیح می باشد. بابا نوئل می تواند هر انسانی باشد که بدنبال احیای ارزشهای انسانی است. فرانك عطیف در مورد خاستگاه بابا نوئل می گوید: "سن نیكلاس" مردی خجالتی بود و دوست نداشت كه مستقیماً به كسی پولی بدهد بنابراین راهی پیدا كرد تا پول را پنهانی و از طرف فردی گمنام به آنها بدهد . او كیسه های پول و طلا را از دودكش خانه ها به پایین می انداخت . پدر دختر بعد از بار دوم به دنبال این بود كه این فرد بخشنده را بیابد و "سن نیكلاس" را هنگام انداختن كیسه ی زر برای جهیزیه دختر سوم دید. او كیسه ها را طوری می انداخت كه داخل جورابی كه برای خشك شدن به كنار شومینه (اجاق) آویخته شده بود ، بیفتد (به همین خاطر هنگام كریسمس جوراب ها را در انتظار نیكلاس می آویزند) "سن نیكلاس" از آن مرد خواسته بود تا به كسی چیزی نگوید اما خبر همه جا پخش شد و از آن به بعد هر زمان مسیحی ها هدیه ای غیر منتظره دریافت می كنند، "سن نیكلاس" را بانی آن می دانند.

بنابراین ظهور و حضور بابانوئل در قالب شخصیتی دینی-اخلاقی بود و پس از آن بابانوئل های فراوانی در قالبهای غیردینی و بعضا ضد دینی ظهور یافتند. از آنجا که دنیای مدرن و پیشرفته غربی در تمامی زمینه ها دچار تغییر شده در این زمینه نیز تغییراتی را برای انسانهای عصر مدرن به دنبال داشته است. به این ترتیب شخصیت مقدس بابانوئل امروز تقریبا رنگ دینی ندارد جنبه های دیگر آن پررنگ تر است.

در یك نسخه ی چاپی سال ۱۸۷۰با نام "مقالاتی پیرامون سن نیكلاس" آمده بود كه این قدیس، كتی قرمز رنگ بر تن داشت. "توماس سنت" در سال ۱۸۶۶ او را با لباس قهوه ای مایل به قرمز با زینت سفید به تصویر كشید. این تصویر كه در داستان "جورج پی واكر" با نام "سانتا كلاوز و كارهایش" چاپ شده، دلیل پا گرفتن ایده لباس قرمز برای "سن نیكلاس" بوده است. اما آنچه بیش از همه سن نیكلاس، سانتا كلاوز و در نهایت بابا نوئل را عرفی کرده است، اقتصاد و بازار بوده است. شبکه سوم تلویزیون فرانسه در برنامه آموزشی خود در دسامبر 2003 دلیل قرمز شدن لباس بابا نوئل در شکل فعلی آنرا منبعث از تبلیغات بازرگانی شرکت کوکاکولا دانست. آنچه مشخص است اینکه امروزه بابا نوئل تنها به سراغ تهیدستان نمی رود، هر ساله مرکز دولتی و غیر دولتی در اروپا و آمریکا ماهها به آموزش بابانوئلها و مامانوئلهایی که به انحصاری شدن این مسئولیت در دست مردان معترض بودند، می پردازند. سالها بابا نوئل یک سفید پوست بود. از دهه 60 به بعد بابا نوئل سیاه پوست هم به این عرصه وارد شد. در دانشگاهها، مدارس و مهد کودکها با نزدیک شدن سفر بابانوئل، درختان سرو و صنوبر نصب و تزئین میشود. آنان معتقدند که تعطیلات و تزئینها جزئی از تاریخ ملی است و نه گزیده ای از تاریخ مذهبی. در کنار غیر دینی شمردن بابا نوئل، علائمی نیز نشان از تغییر و تحول برخی از سنتهای گذشته دارد.

هر ساله در مطبهای پزشکان کودکان، باجه های پست و کودکستانهای دولتی و خصوصی، صندوقهای پستی ای ویژه بابا نوئل در نظر گرفته می شود. در دهه ی ۱۸۹۰ ، اداره های پست، هر ماه اخر سال در دسامبر انباشته از نامه هایی می شد كه بچه ها برای بابانوئل می نوشتند. این كه اصلاٌ با نامه ها چه باید کرد، برای كاركنان پست فاجعه شده بود. این نامه ها مهر "آدرس صحیح نیست" می خورد و به اداره ی نامه های بی آدرس در واشنگتن یا پاریس و غیره فرستاده می شد. اما بچه ها به سرویس پستی اعتماد داشتند و فکر می کردند كه حتما نامه هایشان به دست "سن نیكلاس" می رسد. همه بچه ها از هر طبقه ی اجتماعی برای او نامه می نوشتند. اما امروزه بابا نوئلها با مساعی ادراه پست و هزاران کارمندی که متصدی پاسخ به نامه ها هستند، جوابها و کادوها را فراهم می کنند. هنوز علیرغم لائیک، بی دین و یا احیانا ضد دین بودن والدین، فرزندان هر ساله آنان را مجبور می کنند تا احوالی از بابا نوئل بپرسند.

بابانوئل در سراسر جهان شخصیت معروفی است. از نظر مسیحی های غنا "پدر كریمس" از جنگل می آید. در هاوایی سوار بر قایق می آید . در "نرانگ ریو" استرالیا با اسكی آبی، ریش سفید و لباس شنای قرمز می آید . سن نیكلاس آلمان یك دستیار هم دارد. نام او در قسمت های مختلف آلمان متفاوت است. در سوئد بابانوئل با بزهای خدای صائقه می آید. در لهستان می گویند هدیه ها از ستاره ها می آیند و در مجارستان این فرشته هایند كه آنها را می آورند. در فرانسه پدر نوئل با مسیح خردسال هدیه ها را می آورد.

هنوز هم بسیاری افراد بزرگسال در غرب به بابا نوئل اعتقاد دارند و کودکان خود را با اعتقاد به وجود او تربیت می کنند در حالیکه این خودشان هستند که بجای بابا نوئل برای فرزندانشان هدیه می خرند. بسیاری دیگر از والدین نیز برای دلخوشی کودکان خود به ترویج این عقیده باطل می پردازند. دو هفته قبل از کریسمس، تمامی بازارها و مغازه ها مملو از کلاههای قرمز زنانه و مردانه ای با کاکلهای سفیدی می شود که بزرگ و کوچک در استقبال از بابا نوئل به سر گذاشته اند. هر چند بسیاری از انان هیچ اعتقادی به این شخصیت ندارند، اما چون هر ساله مدل جدیدی از کلاه و لباس بابانوئل می بینند، بدان راغب می شوند. به این ترتیب تجارتی با این موضوع از بازار مصرف خوبی برخوردار می شود.

برای ریشه کن کردن افسانه بابانوئل نزد بزرگسالان در سال 1998 یکی از مجلات معروف اروپا تحلیلی علمی از امکان وجود بابا نوئل ارائه کرد. بر اساس محاسبه یکی از دفاتر آمار در آمریکا در جهانی که دو میلیارد کودک زیر هجده سال وجود دارد، 378 میلیون نفر از آنان به بابانوئل اعتقاد دارند. در این صورت بطور میانگین می توان گفت که حداقل 91 میلیون خانواده در جهان وجود دارد که بابا نوئل شب عید باید برای آنها کادو ببرد. اگر فاصله هر خانه با دیگری را تنها 1،25 کیلومتر و کادوی او برای هر کودک را تنها یک گرم بدانیم، بنا به نظر نویسنده این مقاله بابانوئل باید باری معادل 2157507 کیلوگرم را با سرعتی معادل 1000 کیلومتر در ثانیه یعنی 3000 برابر سرعت صوت جابجا کند، تا کادوها صبح نوئل بدست بچه ها برسد. نتیجه گیری نویسنده مقاله آنست که اگر قرار باشد بابا نوئلی شب نوئل باشد، او یک بابا نوئل مرده است !

به نظر می رسد همانطور که اعتراف و اقرار به گناه، نزد کشیشان کاتولیک در مسیحیت اسباب دروغگویی بچه ها را فراهم می کند، اصرار بر وجود بابانوئل هم باعث دروغگویی والدین شده است. بچه ها می گویند که وقتی به کلیسا می روند بعضا مجبور به اعتراف به کارهایی میشوند که در واقع مرتکب نشده اند، اما چون اعتراف توصیه شده ناچارند بالاخره چیزی بگویند. اغلب والدین تا سنی که فرزند خود کشف حقیقت کند او را با بابانوئل خشنود نگه میدارند. به همین علت مطالعات جامعه شناسان نشان می دهد که اغلب بچه ها پس از سن دوازده سالگی دیگر اعتقادی به بابانوئل ندارند. این بی اعتقادی زمینه بی اعتقادی در ابعادی گسترده تر را موجب می شود که اولین ضربه آن متوجه دین است. در مقاله ای تحت عنوان ترک اعتقادات: پایان بابا نوئل، نویسنده با انجام 142 مصاحبه در مطالعه جامعه شناختی خود در فرانسه به این نتیجه رسیده که افسانه بابا نوئل باعث گسست اعتقادات در جوانان شده است. بچه ها در سنی به سوی بابا نوئل خوانده می شوند که اساسا قدرت تدبر لازم را ندارند و از سوی دیگر از طرف کسانی به وجود بابانوئل پی می برند که بیش از هر کس دیگری به آنها اعتماد دارند: یعنی والدین. به این ترتیب نوعی آموزش غلط رخ می دهد که به  وسیله والدین القا و به کمک جامعه، مدرسه، محله و معلم تایید می شود. هیچ دلیلی برای کودک در ناباوری بدان وجود ندارد. این میزان از اعتقاد بعضا باعث می شود تا کودکان بابانوئل را مصون از خطا بدانند، آنها می گویند این قابل قبول نیست که بابانوئل اشتباهی در کفش دیگری هدیه او را قرار دهد و یا اینکه شبی کسی را فراموش کند، چون او را جز به خوبی نمی شناسند. در نتیجه در اغلب موارد، گسست از بابانوئل و کشف بی اعتباری او منجر به بحرانهای روانشناختی نیز در کودکان می شود. آنان نه تنها به این یادگار کودکی بی اعتنا می شوند، بلکه به والدین و اطرافیان نیز بدبین می شوند.

تنها روشی که می تواند کودکان امروز و نسل فردا را از دین گریزان نکرده آموزش بر اساس عقل است. آموزش ارزشهای انسانی و دینی که آزمون عقلی خود را اثبات کرده اند، می تواند به تثبیت ایمان کمک کند. بابانوئل و همکارانش در دنیای مدرن امروز مسئول دین گریزی آن دسته از کودکانی هستند، که خواسته یا ناخواسته خود را به این پاکدلان بیش از یک انسانی طبیعی با فضائل پسندیده نمایش داده اند.

فاطمه ناظم زاده/گروه جامعه و سیاست

منبع:

سایت باشگاه اندیشه.مقاله بابانوئل و افول دینداری در غرب

فرانك عطیف، "بابا نوئل از کجا اومده ؟" /archives/2003 www.sabzine.com

Ibid.

فرانك عطیف، "بابا نوئل از کجا اومده ؟ " http://www.sabzine.com/archives/2003_12_29.html

LE PERE NOEL, Courrier international, n° 422, 5-7 décembre, 1998.