10 مشكل ساختاری پژوهش در ایران از زبان محققان
پژوهش- متخصصان برجسته دانشگاهی در گفت‌وگو با همشهری مهم‌ترین مشكلات نظام پژوهش در كشور را برشمردند.
آن ها نبود حمایت مالی، تجهیزات و امكانات، بها ندادن به پژوهش گران، كمبود سرانه پژوهشی، ضعف مدیریت صحیح و همه‌جانبه و خوش فكر، سردرگمی مراكز پژوهشی، مشتری محور نبودن پژوهش‌ها، بها ندادن به پژوهش در بخش صنعت، سهم اندك پژوهش از تولید ناخالص ملی و عجین نبودن روند توسعه با پژوهش را ازجمله مهم‌ترین مشكلاتی دانستند كه بخش پژوهش در ایران با آن دست به گریبان است.
بها دادن به پژوهشگر
دكتر علیمراد رشیدی، پژوهش گر و عضو هیأت علمی و مسئول مركز تحقیقات نانو پژوهشگاه صنعت نفت به همشهری می‌گوید: مهم‌ترین مشكل پژوهش در كشور نبود حمایت مالی، تجهیزات و امكانات لازم برای پژوهش است.
تقریباً می‌توان گفت ما به لحاظ نیروی انسانی در هر حوزه پژوهشی در جایگاه مناسبی قرار داریم ولی مسئله مهم این است كه باید به نیروی انسانی محقق و پژوهش گر ارزش و بها داده شود تا زمینه مساعد برای كار وی فراهم شود؛ به این ترتیب نه تنها از فرار مغز‌ها جلوگیری به‌عمل می‌آید، بلكه به پیشرفت علمی و فناوری در كشور نیز كمك‌می‌شود.
پژوهش توسعه‌ای
دكتر روستا آزاد معاون پژوهش و فناوری دانشگاه صنعتی شریف می‌گوید: در دنیا همیشه در عرصه اجرا بخش آر‌اند دی (تحقیق و توسعه) یا پژوهش توسعه‌ای دارند كه سفارش‌دهنده حلقه‌های قبلی خود یعنی پژوهش‌های كاربردی و بنیادی است،
بنابراین پژوهش‌ها خیلی آبجكتیو و هدف‌گرا شكل می‌گیرد در حالی كه در كشور ما بخش‌های اجرا كه عموما در یك اقتصاد دولتی یا وابسته به دولت هستند پژوهش‌های توسعه‌ای كنار بخش‌های اجرایی یا اصلا وجود ندارد یا در صورت وجود داشتن فقط اسم آن را یدك می‌كشد و رسما نیست، بنابراین سلسله جنبان پژوهش كه قسمت سفارش بخش اجراست وجود ندارد و این مشكل بزرگی است.
بودجه اندك
دكتر میر فضل‌الله موسوی عضو هیأت علمی دانشگاه تربیت مدرس در همین زمینه بودجه را مهم‌ترین مانع پژوهش در كشور عنوان می‌كند و به همشهری می‌گوید: ما طبق برنامه 5 ساله می‌بایستی سهم پژوهش از تولید ناخالص ملی را به 3 در صد می‌رساندیم در حالی كه نه تنها این اتفاق نیفتاد بلكه شاهد این بودیم كه گاهی از سال پیش از آن نیز كمتر شد.
در تمام دولت‌ها این مسئله بوده است و هنوز هم به‌درستی حل نشده است.
اگر بودجه مناسبی در اختیار محقق گذاشته شود وی بهتر می‌تواند ایده‌های خلاقانه خود را به‌منصه‌ظهور برساند و نتیجه بهتری نیز عاید كشور می‌شود.
كاهش بودجه پژوهش یك زنگ خطر برای كشور محسوب می‌شود. البته باید در نظر داشت كه آمار و ارقام مستندی باید وجود داشته باشد تا قضاوت صحیح صورت گیرد.
نیرو محركه اصلی پژوهش
به اعتقاد دكتر مجتبی شمسی‌پور برنده جایزه شیمی سال 2006 آیسسكو و جزو پراستناد‌ترین محققان ایرانی مقالاتISI، مجموعه تأثیرگذار در امر پژوهش كشور به نوعی بیمار است ولی باید توجه داشت نیرو محركه اصلی پژوهش كه مدیریت صحیح و همه‌جانبه و خوش فكر است در كشور دیده نمی‌شود.
ما از امكانات هر چند ناكافی ولی مناسبی برخورداریم كه از همان نیز بهره برداری نمی‌شود و این ناشی از مدیریت چندگانه و ضعیف است.
سردرگمی مراكز پژوهشی
دكتر جواد صالحی یكی از 4 دانشمند برجسته جهان اسلام و عضو هیأت علمی دانشگاه صنعتی شریف، عدم‌تعریف یك هدف صریح و دقیق برای زنجیره پژوهش و فناوری در كشور را مانع بزرگی بر سر به‌ثمر نشستن نتایج پژوهش و كارهای تحقیقاتی می‌داند و به همشهری می‌گوید: ما دقیقاً نمی‌دانیم كه در چه زمینه‌ای می‌خواهیم پژوهش كنیم، اهداف خرد مشخص شده‌اند ولی این مسئله نیازمند یك هدف كلان است.
نبود اهداف بزرگ باعث سردرگمی مراكز پژوهشی است و باید معنای اهداف تفهیم و راه صحیح رسیدن به آن به دانشجو تفهیم شود. نبود نگاه كلان در امر پژوهش باعث ضربه زدن به این مسئله می‌شود. ما باید در بخش‌هایی كه نبض اقتصاد كشور را به دست می‌گیرد سرمایه‌گذاری كنیم، تحقیق و پژوهش انجام دهیم و هدف اصلی مان هم رسیدن به این هدف باشد.
اعتقاد به پژوهش
دكتر عباسعلی مطلبی رئیس مركز تحقیقات شیلات ایران می‌گوید: اصولاً اعتقادی به پژوهش در كشور در بین كسانی كه بهره‌بردار هستند و باید از نتایج تحقیقات استفاده كنند دیده نمی‌شود.
اگر به سهم و نقش پژوهش در شناخت و حل مسائل كشور و تأثیر آن در توسعه و پیشرفت اقتصاد و كشور توجه شود طبیعتاً بسیاری از موانع پژوهش در كشور برداشته می‌شود. پژوهش باید مشتری محور و تقاضا محور باشد تا مشكلات كشور را رفع كند. پژوهش‌های آكادمیك و دانشگاهی مهم است ولی زمانی می‌تواند تاثیر داشته باشد كه كاربردی شود.
انگیزه مدیران
دكتر كمال محامدپور، عضو هیأت علمی دانشگاه خواجه نصیر طوسی نیز با تاكید بر این امر كه پژوهش باید در ارتباط با نیازی انجام شود، تاكید می‌كند: تمامی دستگاه‌های اجرایی نیاز به پژوهش دارند اما باید انگیزه لازم در مدیران به‌ویژه در بخش صنعت وجود داشته باشد كه متأسفانه هنوز مدیران ارشد صنایع و دستگاه‌های اجرایی اعتقاد لازم را ندارند.
دانش باید اصل اساسی تمامی تصمیمات صنعتی و كلان كشور باشد و می‌دانیم كه دانش بدون پژوهش ایجاد نمی‌شود. این در حالی است كه در بخش صنعت بهایی به این مسئله داده نمی‌شود، چون اعتقادی به پژوهش نیست به همین دلیل تولیدات كشور بی‌كیفیت و پر هزینه است و قابل رقابت با تولیدات خارجی نیست.
حمایت از تحقیق و توسعه، حمایت از تولید و اشتغال است. باید یك نظام فكری همه‌جانبه و حمایت از سوی دولت باشد تا زنجیره تحقیق، تولید و بازار و نهایتاً رفاه اجتماعی و توسعه پا بگیرد.
فقدان مدیریت اصولی
دكتر رضا منصوری عضو هیأت علمی دانشگاه صنعتی شریف و مدیر طرح رصدخانه ملی، فقدان مدیریت اصولی در پژوهش را مانع اصلی تحقیق در كشور بیان می‌كند و توضیح می‌دهد كه حتی زمانی كه بودجه‌های پژوهشی اندكی افزایش یافت تغییری در این زمینه مشاهده نشد چون تفكر مدیریتی برای هزینه بودجه و چگونگی توزیع و رساندن آن به دست پژوهش وجود ندارد.
ما هنوز نتوانسته‌ایم نهاد‌های لازم را برای مدیریت این مسئله ایجاد كنیم. البته در سطح خرد كارهایی انجام شده ولی هنوز در سطح كلان حركتی صورت نگرفته است.
با وجود این مشكل، ما حتی اگر بتوانیم سهم پژوهش از تولید ناخالص ملی را به بالای یك‌درصد برسانیم كه البته بسیار لازم است، طبیعتاً وقتی مدیریتی توانا و قوی این بودجه را هدایت نكند تأثیری بر پژوهش و در نتیجه بر توسعه كشور نخواهد گذاشت و این بودجه هرز خواهد رفت.
طاهره ساعدی
منبع: همشهری
