تولد مجلس در ایران

اولویت داشتن تهران بر دیگر شهرستان ها در اولین قوانین داخلی مصوب مجلس شورای ملی خود را نشان داد.

شواهد تاریخی نشان می دهد که پیشینه مجلس و شورا در امور حکومتی ایران به دوره اشکانیان باز می گردد. اشکانیان متاثر از فرهنگ مقدونی که برای 80 سال توسط اعقاب سلوکوس بر ایران حاکمیت یافته بود؛ مجلسی باعنوان "مهستان" تشکیل داده بودند که امور مهم در آنجا حل و فصل می شد. این مجلس از شاهزادگان اشكانی و از روسای خانواده های درجه اول تشكیل شده بود. مورخان رومی از این مجلس با نام "سنا" یاد كرده اند. مجلس "مغستان" نیز مجلسی مرکب از اعضای مجلس مهستان و روحانیون درجه اول  بود که در برابر مهستان اختیار چندانی نداشت. از آن پس تا زمان تشکیل مجلس تنظیمات در دوره ناصری که ارگانی تشریفاتی بود و مدت زیادی دوام نیاورد ایران هیچ گاه حکومت شورایی به خود ندیده بود و همواره به صورت پادشاهی اداره می شد.

اما بالاخره تلاش های ایرانیان برای شورایی کردن حکومت در انقلاب مشروطه به ثمر نشست و مجلس شورای ملی که میراث گران بهای مشروطیت بود، پا به عرصه سیاست در ایران نهاد.

پس از امضای فرمان مشروطیت توسط مظفرالدین شاه، سران مشروطه گرد آمده و علی رغم کارشکنی های عناصر مرتجع که هنوز به دوام و بقای رژیم استبداد امیدوار بودند ، به بحث پیرامون مقدمات تشکیل مجلس مشغول شدند. بدین سان از بین سران مشروطه و حاضرین مجلس موقتی تشکیل شد. این مجلس موقتی تا تشکیل مجلس منتخب، هفته‌ای دو روز تشکیل جلسه داد و از طرف این مجلس دوازده نفرمأمور نوشتن نظام‌نامه انتخابات مجلس شدند. ، انتخابات تهران در 25 شهریور 1285ش/27 رجب 1324ق/16 سپتامبر 1906م، آغاز شد.  سرانجام نظامنامه انتخابات تدوین و روز 13 رجب سال 1324 قمری به امضای مظفرالدین شاه رسید. پس از تدوین نظامنامه، انتخابات در 25 شهریور 1285ش/27 رجب 1324ق/16 سپتامبر 1906م،  در تهران برگزار شده و 60 وکیل از سوی تهرانی ها عازم مجلس شورای ملی شدند. کمی بعد انتخابات در دیگر شهرستان ها هم برگزار شد.

اولویت داشتن تهران بر دیگر شهرستان ها در اولین قوانین داخلی مصوب مجلس شورای ملی خود را نشان داد: « منتخبین تهران لدی الحضور حق انعقاد مجلس را داشته، مشغول مباحثه و مذاکره می شوند. رای ایشان در مدت غیبت منتخبین ولایات به اکثریت مناط اعتبار و اجراست.»

این قانون که در ابتدا به جهت حفظ اساس و بنیان مشروطه لازم و ضروری بود، در سال 1336ش، حدود نیم قرن پس از استقرار مشروطه با تصویب قانون رسمیت مجلس با حضور دو، سوم نمایندگان متخب از میان رفت.

نخستین جلسة رسمی مجلس شورای ملی در تاریخ 13 مهرماه 1285 خورشیدی مطابق با 17 شعبان 1324 هجری قمری (17 اكتبر 1906 میلادی) با نطق افتتاحیه مظفرالدین‌شاه قاجار گشایش یافت. پس از پایان خطابه موزیک نظام نواخته شد و بعد از پایان جلسه سلام، نمایندگان به مدرسه نظام که برای تشکیل مجلس شورا در نظر گرفته شده بود رفتند ولی به دلیل ضیق وقت جلسه را به عصر روز دوشنبه 16 مهر 1285ش/19 شعبان 1324ق/8 اکتبر 1906م موکول کردند. در آن جلسه صنیع الدوله به ریاست ، وثوق الدوله به عنوان نایب رئیس اول و امین الضرب به عنوان نایب رییس دوم برگزیده شدند و بدین ترتیب برای نخستین بار مجلس شورای ملی در ایران کار رسمی‌اش را آغاز کرد.

منتخبین تهران لدی الحضور حق انعقاد مجلس را داشته، مشغول مباحثه و مذاکره می شوند. رای ایشان در مدت غیبت منتخبین ولایات به اکثریت مناط اعتبار و اجراست

نمایندگان این دورة مجلس، به موجب مادة شش نظامنامة انتخابات از بین طبقة اشراف و شاهزادگان و تجار و مالكان و روحانیون و اصناف انتخاب گردیدند.از 60 نفر نمایندگان تهران، 4 تن از شاهزادگان، 4 نفر از علما و طلاب، 10 نفر از بازرگانان، 10 تن از مالکان و کشاورزان، و 32 نفر بقیه از پیشه وران و اصناف بودند. اکثریت در مجلس اول حتی پس از حضور نمایندگان شهرستان ها با بازاریان و اصناف بود. مجلس یکم ، قانون اساسی ایران را كه مشتمل بر 51 اصل بود تصویب و  در تاریخ 8 دی ماه 1285 به امضای مظفرالدین‌شاه و پس از فوت وی متمم قانون اساسی را در 15 مهرماه 1286 به امضای محمد علی شاه رساند.

براساس اولین نظامنامه انتخاباتی، كسانی می‌توانستند رأی بدهند كه صاحب ملكی باشند و یا حداقل ملك آنها هزار تومان قیمت داشته باشد. در مجلس اول، 156 نماینده حضور داشتند. انتخابات ابتدا دو درجه‌ای بود یعنی در دو مرحله كسانی را انتخاب می‌كردند. تا سال 1336، دوره مجلس دو ساله بود و پس از آن تا سال 1357، چهار ساله شد، طی این مدت 24 دوره مجلس برگزار شد و مجلس بیست و چهارم در سومین سال خود با پیروزی انقلاب منحل شد. زنان در سال 1343 حق رأی بدست آورند.

اولین دوره مجلس شورای ملی در دوم تیر ماه سال ۱۲۸۷خورشیدی به دستور محمد علی شاه به توپ بسته شده و منحل شد.

منابع:

1- ایران در دوره سلطنت قاجار: علی اصغر شمیم

2- سایت کتابخانه مجلس شورای اسلامی

3- پایگاه اطلاع رسانی آستان قدس رضوی

گروه جامعه و سیاست