شرط رسيدن به حقيقت علم
قسمت اول را اینجا بخوانید
لینک های صوتی مرتبط با موضوع را اینجا ببینید
در پرتواولين قسمت از حديث مزبور با حقيقت علم آشنا شديم . و اينك توجه خود را معطوف مى داريم به ديگر قسمتى كه شرط رسيدن بدان حقيقت را به ما مى آموزد.اينگونه كه امام ( ع )ابتداء مسئله عبوديت را بيان مى دارد و همزمان با آن دو مسئله[ به كارگيرى علم در مقال عمل] و[ يارى جستن از خداوند] را نيزاشاره مى فرمايد. كه با شروع به تفصيل هر يك سير مقال را دنيال مى كنيم .
عبوديت و بندگى
[ فاطلب اولا فى نفسك حقيقه العبوديه]
بى شك علمى كه حقايق را بر وصف يقين براى عالم روشن گرداند و در تاريكيها و ظلمتها شمع راه باشد علمى كه حيات اين جهانى را بستر كمال و زندگى آن جهانى را با رستگارى و سعادت همراه گرداند. و به تعبير حديث مذكور علمى كه خود[ نور] بوده و هدايتگر به سوى نور باشد اين علم نتيجه تجزيه و تركيب و تجريد و تعميم عقلى نمى تواند باشد لذا تنها با مطالعه و ممارست كتابها بدست نمى آيد.
علم نورى است كه از جانب خداوند بر قلب بندگان[ لايق] و[ شايسته] فرود مى آيد.ازاين رو بر خوردارى از آن در گرو دست يافتن به اين [شايستگى] است كه باالهام از كلام امام ( ع ) در سايه رسيدن به[ حقيقت عبوديت] حاصل مى گردد. و نيز در پرتواينكه طالب همزمان با فراگيرى الفاظ واصطلاحات راه بندگى معبود را پيش گيرد. و دراين طريق به مقام والاى[ عبوديت] نائل آيد. مقامى كه از همه قيد و بندهاى غيرالهى رها گشته و حاكميت خدا را در عالم درون و برون خود مجسم ساخته است . همه ارزشها را جلوه اى ازارزش بندگى مى بيند و آنها را براساس همين محور جستجو مى كند. دراين صورت علت تامه - تعلم همراه با عبوديت - براى بهره مند شدن از نورالهى محقق مى شود و حقيقت علم براى او حاصل مى آيد.
دراين باره عالم ربانى سيد حيدر آملى [رضوان الله تعالى عليه] كه خود در شماراين افراد مى باشد چنين مى نويسد:
- [ پس از مراجعت از سفر مكه در شهر ملكوتى نجف اقامت گزيدم و مشغول رياضت و خلوت و طاعت و عبادتى كه بيشتر و سخت تر و بلندتراز آن ممكن نبود گرديدم . به همين جهت از پى آن رياضات و عبادات از جانب خداوند تعالى و حضرات غيبى او دراين مدت معانى و معارف و حقايق بر قليم ريزش وافاضه يافت كه شرح و تعريف آن به هيچ وجهى امكان پذير نيست] 16
اين حقيقت است كه در آيات و بسيارى ديگراز روايات آمده است .اگر چه اختلاف در تعبير بين آنها وجود دارد و در برخى[ تقوى] و در بعضى [ اخلاص] و در پاره اى[ تخلق باخلاق الله] شرط رسيدن به نور علم دانسته شده است . ولى در حقيقت هر يك ازاينها جلوه و پرتوى از[ حقيقت عبوديت] است كه در حديث عنوان بصرى بيان شده بود. براى روشن شدن اين امر به ذكر برخى از آيات و رواياتى كه[ عبوديت] را در چهره يكى از موضوعهاى مزبور شرط دريافت[ حقيقت علم] دانسته اند مى پردازيم .
عبوديت در چهره تقوى
در قرآن آيات بسيارى دلالت براين دارد كه خداوند تقوى پيشگان را نيروئى عطا مى كند كه به كمك آن بتوانند حقايق و راستيها را دريابند. چنانكه مى فرمايد: ياايهاالدين امنواان تتواالله يجعل لكم فرقانا 17
[ اى گرويدگان اگر براه تقوا برويد خدا شما رااز علم والهام نيروئى دهد كه با آن حق و باطل درستى و نادرستى رااز هم باز شناسيد].
به راستى انسان براى[ حق روى] دراعمال و رفتار كمال پوى خويش نيازمند مشعل هدايت از سوى پروردگار مى باشد و چون كه راستيها و كجيها مرز[ ذهن وانديشه] را در مى نوردد وافكار را در قلمرو حق و باطل در مى آورد انسان براى[ حق وانديشه] نيز - كه مبتنى بر دريافت حقيقتهااست - نيازمند به نيروى هدايتگرالهى مى باشد. باالهام از آيه ياد شده و ديگر آيات 18اين نيرو در سايه تقوى و بندگى خداوند بدست مى آيد روايات نيزاين را به روشنى بيان مى دارد. در سخنان حكمت آموز جناب خضر به حضرت موسى[ عليهماالسلام] مى خوانيم : [يا موسى ... وطن نفسك على الصبر تلقى العلم واشعر قلبلك بالتقوى تنل الللم[ 19
[ اى موسى ... خودت را براى صبر مهيا ساز علم را خواهى يافت و قلبت را با تقوى زنده كن به حقيقت علم نائل خواهى آمد]...
عبوديت در چهره اخلاص
روايت بسيارى علم و حكمت را يكى از آثار خلوص معرفى كرده واخلاص را شرط رسيدن به حقيقت علم (حكمت ) مى داند. كه به ذكر دو نمونه بسنده مى كنيم :
پيامبراكرم (ص ) مى فرمايد:[ من اخلص لله اربعين يوما فجرالله ينا بيع الحكمه من قلبه على لسانه] 20
[كسى كه چهل روز خود را براى خدا خالص كند خداوند چشمه هئا حمت را از قلبش بر زبان وى جارى مى گرداند].
امام صادق[ ع] مى فرمايد [مااخلص العبد الايمان بالله[ عزجل] اربعين يوما الا[ عزوجل] فى الدنيا و بصره داء ها ودواء ها فاتببت اللحكمه فى قلبه وانطق بها لسانه] . 21
[ هيچ بنده اى نيست كه چهل روزايمان به خدا به خدا را خالص گرداند مگر آنكه خداونداو را نسبت به دنيا زاهد سازد و درد و داروى دنيا را به او بنماياند و حكمت را در قلبش پا برجا كند و زبانش را بدان گويا سازد]. 22
* سخنرانی حجةالاسلام قرائتی با موضوع عبودیت مهم است نه عبادت
*سخنان آیةالله بهجت با موضوع عبودیت هدف خلقت
*درس اخلاق استاد توکل با موضوع راه تحصیل معرفت
* سخنرانی آیةالله جوادی آملی :عبادت بودن كسب علم جهت اصلاح خود و جامعه و غفلت بسیاری از طالبان علم از آن
* سخنرانی آیةالله جوادی آملی :ارتباط تقوا و درجات آن با كسب علم
پاورقى
16-[ اسرارالشريعه واطوارالطريقه] .18.
17-[ انفال] .29.
18-[طلاق] .2 و[ عنكبوت] .69 و[ كهف] .65.
19-[بحار] ج 1.226.
20-[عده الداعى] .218 (با تصحيح احمد موحدى قمى ).
21- ...كافى ج 2.16. براى نظريه به ديگر روايات مراجعه شود به[ عيون اخبارالرضا].258 و [حقايق فيض438] واحياءالعلوم .191.
22 -جون دراينجا مجال سخن پيرامون مقام خلوص واخلاص و بيان ويژگى عدد چهل نيست گفتارى مختصر دراين باره از رساله عرفانى منسوب به عالم بلند قدر علامه بحرالعلوم[ رضواالله تعالى عليه] مى آوريم وى در آيات واخبارها و مجرب اهل باطن واسرار واين است كه در حديث شريف حصول آثار خلوص را كه منبع عين معرفت و حكمت باشد دراين مرحله خبر داده و شك نيست كه هر نيكبختى كه بقدم همت اين منازل چهل گانه را طى كند بعداز نكه استعدادات خلوصى را فعليت آورد سرچشمه معرفت از زمين قلب او جوشيدن آغاز كند واين منازل چهل گانه در عالم خلوص واخلاص واقعند
رساله سير و سلوك منسوب به بحرالعلوم .33
23-[ الحقايق فيض] .439 (چاپ بيروت ).
