زندگی هدفدار در قرآن چگونه است؟

آیات قرآنی را پیرامون هدفداری حیات به ده گروه می توان تقسیم كرد:

1- آیاتی كه می گوید دستگاه خلقت بیهوده نیست، از جمله (آل عمران - 191)

2- آیاتی كه حق بودن جهان هستی را مطرح كرده است، مانند (انعام - 73)

3- آیاتی كه می گوید خلقت جهان هستی برای بازی وسرگرمی آفریده نشده است.(انبیاء-16)

4- آیاتی كه هدفدار بودن زندگی انسان را گوشزد می كند. (مومنون - 115)

5- آیاتی كه مقصد نهایی همه حركت ها را به سوی خدا می داند. (شوری - 53)

6- آیاتی كه از رجوع انسان ها به سوی خدا سخن می گوید. (آل عمران - 109)

7- آیاتی كه بهشت را از آن نیكوكاران و جهنم را از آن بدكاران می داند. (شوری - 22)

(نساء - 140) 8- آیاتی كه پایان حیات را لقاء الله (دیدار خداوندی) معرفی می كند. (كهف - 110)

9- آیاتی كه غوطه ور شدن در پدیده های طبیعی محض را به عنوان حیات دنیا معرفی می كند و آن را تقبیح می نماید. (محمد - 36)

10- آیاتی كه هدف حیات را عبادت تلقی می كند و انسان ها را به اخلاص فرا می خواند. (ذاریات - )56

با ملاحظه این آیات ده گانه، می توان اصول زیر را استنباط كرد:

الف- دستگاه خلقت عبث و بیهوده نیست. این اصل را می توان از بررسی جهان خارج كه بر آن نظم حاكم است و هم چنین از ملاحظه جهان درونی به دست آورد.

از آغاز رشد فكری، نوعی دریافت اصیل در درون ما به وجود می آید كه با تخیل و پندارهای كه جهان هستی را بازی تلقی می كند، به مبارزه برمی خیزد. این مبارزه مانند مبارزه وجدان با پلیدی ها ادامه پیدا می كند تا آن گاه كه یا پیروز می شود و هدف اعلای جهان را به انسان نشان بدهد و یا شكست بخورد و انسان را روانه قهوه خانه نماید.

ب- جهان هستی كه قانون مند است، براساس حق آفریده شده است. یعنی برمبنای شایستگی ها به وجود آمده و هیچ واقعیتی در جهان بی ارزش نیست.

ج- جهان آفرینش بازیچه نیست، بلكه امری جدی است. درك چهره ریاضی جهان، جدی بودن آن را بیان می كند.

د- حركت و گردیدن های جهان به سوی مقصد نهایی آن است. این مقصد نمی تواند پایین تر و پست تر از نقاطی باشد كه حركت و گردیدن از آن ها عبور می كند و هم چنین نمی تواند مساوی همان نقاطی باشد كه از آن ها عبور كرده است. پایان همه حركت ها و گردیدن ها پیشگاه خداوندی است.

ه - اصل عمل و عكس العمل بر عالم حاكم است. همه حركت ها، تحولات، گفتارها، اندیشه ها و كردارهای انسان، عكس العملی را در این عالم و عالم دیگر در پی خواهد داشت.

و - هدف حیات، از حیات طبیعی محض برتر است. هدف نهایی زندگی نمی تواند از سنخ امتیازهای زندگی طبیعی باشد، زیرا امتیازات و خواسته های زندگی طبیعی از مقتضیات ذاتی زندگی طبیعی هستند و مقتضای ذاتی زندگی را نمی توان هدف آن تلقی كرد. بنابر این، مقصد نهایی زندگی باید مافوق مقتضیات حیات طبیعی محض باشد.

ز- اصل كیفر و پاداش نشانگر آن است كه هر فردی با هدف گیری هایی كه در این عالم دارد، از كیفر و پاداش متناسب با آن برخوردار خواهد شد.

ح - هدف نهایی حیات انسان، به ثمر رسیدن جوهر اعلای حیات انسانی است كه از خدا شروع می شود و با عبادت به سوی خدا باز می گردد. معنای عبادت نیز در واقع، به ثمر رسانیدن جوهر حیات در ابعاد گوناگون آن است. هنگامی كه انسان از حیات طبیعی محض رها شود، عبادت شروع می شود. اگر انسان خود را به عنوان جزئی از آهنگ كلی هستی درك كند كه باید با تكاپو جوهر وجودی خود را به فعلیت برساند، به عبادت مشغول خواهد بود. بدین ترتیب، همه شوون زندگی انسان می تواند عبادت تلقی شود و دنیا نیز طبق فرمایش علی(ع) مسجد انسان خواهد بود.

انسانی كه در دانشگاه مشغول تعلیم یا تعلم است؛ كشاورزی كه به كشت و زرع می پردازد و كارگری كه در كارگاه مشغول تولید كالاست، اگر با آگاهی در مسیر خداوندی گام بگذارند، همه در حال عبادت خواهند بود. هدف نهایی زندگی از دیدگاه اسلام چنین است:

"آرمان های زندگی گذران را با آب حیات اصول عقلانی - الهی رویانیدن و شخصیت از خاك برخاسته را به وسیله آگاهی از جان پاك - كه متصل به آهنگ كلی هستی است - از چنگال جبر عوامل طبیعت و خودخواهی نجات دادن و شخصیت را آزادانه در جاذبه ربوبی قراردادن. این است هدف نهایی زندگی.

زندگی هدفدار، تكاپویی است آگاهانه و هر لحظه از سطح عینی این زندگی، مقدمه ای است برلحظه تكاملی بعدی در جهان شفافی كه فروغ لایزال الهی از روزنه وجدان پاك آدمی برآن می تابد و سطح عمیق آن، قطره هایی است كه به اقیانوس ابدیت سرازیر می گردد و شخصیت را با امواج خود به پیشگاه دیدار الهی بالا می برد. این است زندگی هدفدار "حیات معقول" و این است معنای:

اِنَّ صَلوتی و نُسُكی وَ مَحیایَ و مَماتی لَلّهِ رَبّ ِالعالمینَ "همانا نماز من، عبادت من، زندگی و مرگ من، از آن خداوند، پروردگار عالمیان است". (انعام - 172)

علامه جعفری(ره)