تبیان، دستیار زندگی
چندی است تماشای سریال‌های شبانه 90 قسمتی یا 60 قسمتی به یك عادت تبدیل شده و به همین دلیل برنامه‌سازان تلویزیون سعی دارند برای آشتی دادن مخاطبان با این رسانه، به مناسبت‌های مختلف، سریال‌هایی را به تهیه‌كنندگان و كارگردانان سفارش دهند كه دست‌كم، یك فصل خ
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

با ترانه، بی‌ترانه

علی لهراسبی

چندی است تماشای سریال‌های شبانه 90 قسمتی یا 60  قسمتی به یك عادت تبدیل شده و به همین دلیل برنامه‌سازان تلویزیون سعی دارند برای آشتی دادن  مخاطبان با این رسانه، به مناسبت‌های مختلف، سریال‌هایی را به تهیه‌كنندگان و كارگردانان سفارش دهند كه دست‌كم، یك فصل خانواده‌ها را پای تلویزیون بنشاند.

از آنجا‌ كه این دسته از سریال‌ها معمولا با اقبال مخاطبان رو‌به‌رو می‌شوند، فرصت خوبی را در اختیار برنامه‌سازان و سیاستگذاران فرهنگی قرار می‌دهند تا از این راه سطح سلیقه توده مردم را بالا ببرند اما در نهایت می‌بینیم كه دسته‌ای از سریال‌ها تنها یك سری از مخاطبان را راضی می‌كنند و اغلب منتقدان و كارشناسان رشته‌های مختلف هنری از كیفیت كارها رضایت ندارند. در این شماره نگاهی داریم به موسیقی سریال‌های پرمخاطب و در حال پخش دلنوازان، شمس‌العماره و مسافران.

به گزارش همشهری ، عناصر سریال‌ها، موسیقی آنهاست كه اغلب به‌دلیل داشتن ترانه در عنوان‌بندی‌های ابتدایی یا پایانی، مورد توجه مردم قرار می‌گیرند؛ به‌طوری كه در سایت‌ها و وبلاگ‌ها می‌توان فایل‌های آماده برای دانلود این ترانه‌ها را پیدا كرد. این ترانه‌ها را می‌توان به 2دسته تقسیم كرد؛ دسته اول ترانه‌هایی كه بدون دیدن سریال، ناقص و بی‌معنا هستند و دسته دوم ترانه‌هایی كه خارج از چارچوب سریال هم قابل شنیدن بوده و گاه در آلبوم‌های موسیقی نیز ضبط می‌شوند.

اما واقعیت این است كه در مجموع می‌توان گفت ترانه اغلب سریال‌ها تنها برای همان سریال‌ها مناسبند و شنیدن آنها بدون دانستن موضوع و داستان سریال لطف چندانی ندارد. شاید همین موضوع باعث شده كه كمتر آهنگسازی برای تولید یك اثر عالی و بی‌عیب و نقص سعی و تلاش كند به‌ویژه آنكه داستان اغلب سریال‌ها تكراری و به نوعی مصرفی و تنها مناسب یك دوره هستند. بنابراین آهنگساز ترجیح می‌دهد وقت كمتری را برای ساخت موسیقی چنین آثاری صرف كند.

دلنوازان؛ محبوبیت تیتراژ پایانی

دلنوازان

سریال دلنوازان كه شروع خوبی نسبت به سایر سریال‌های مشابه داشت، در چند شب گذشته نسبت به شب‌های دیگر افت داشته درحالی كه به‌نظر می‌رسد كارگردان و تهیه‌كنندگان آن از ابتدا موضوع خوبی را برای پرداخت در قالب سریال انتخاب كرده بودند اما به‌تدریج و با روز‌ پخش شدن سریال از كیفیت آن در همه جنبه‌های هنری كاسته شده‌است. یكی از این جنبه‌ها، موسیقی سریال است كه به‌رج‌زدن قسمت‌های ابتدایی رسیده‌است.

آرمان موسی‌پور، آهنگساز این مجموعه كه پیش از این موسیقی مجموعه‌های «گیلعاد» و «آخرین دعوت» را برای حسین سهیلی‌زاده ساخته، موسیقی عنوان‌بندی دلنوازان را برپایه 3ساز ویلن، پیانو و آكاردئون، نوشته و ضبط كرده‌ است. حس‌و‌حالی كه با شنیدن این موسیقی به مخاطب منتقل می‌شود؛ حس و حالی است كه می‌تواند بیانگر موضوع كلی سریال كه محوریت خانوادگی دارد، باشد. البته آهنگساز در این عنوان‌بندی از آوای زنان نیز برای شنیدنی‌تر شدن موسیقی استفاده كرده كه در كنار سایر سازها تركیب خوبی شده‌است.

این ترانه‌ها را می‌توان به 2دسته تقسیم كرد؛ دسته اول ترانه‌هایی كه بدون دیدن سریال، ناقص و بی‌معنا هستند و دسته دوم ترانه‌هایی كه خارج از چارچوب سریال هم قابل شنیدن بوده و گاه در آلبوم‌های موسیقی نیز ضبط می‌شوند

به‌نظر می‌رسد موسی‌پور در سایر سكانس‌ها نیز سعی داشته بیشتر ساز ویلن را به‌كار برد كه هم یك ساز اركستری است و  هم در تك‌نوازی، صدای پرحجم و گویایی برای انتقال احساسات متفاوت دارد. اگرچه موسی‌پور برای ساخت ملودی سكانس‌های مختلف به سازبندی موسیقی عنوان‌بندی توجه داشته و گاه آكاردئون، فلوت، پیانو و حتی آوای زنان را نیز به‌كار گرفته تا ارتباط عنوان‌بندی‌ای كه باید بازتاب كلی داستان باشد با سایر سكانس‌ها حفظ شود. موسی‌پور با استفاده بجا از صدای زنان و گروه كر، غلبه شخصیت‌های زن بر مرد را به‌خوبی نشان داده و به این ترتیب موسیقی نیز تاكید می‌كند كه دلنوازان در اصل یك سریال با محوریت مشكلات زنان است.

اما موسیقی دلنوازان در عنوان‌بندی پایانی، شكل متفاوتی از سایر بخش‌ها به خود می‌گیرد. این موسیقی نه به موسیقی عنوان‌بندی اولیه نزدیك است و نه به سایر سكانس‌ها مربوط می‌شود. موسیقی عنوان‌بندی نهایی را بهروز صفاریان براساس ترانه‌ای از عبدالجبار كاكایی نوشته و علی لهراسبی آن را خوانده‌ و همچنین نسبت به سایر ترانه‌های سریالی مورد توجه عامه مردم قرار گرفته‌است. این توجه شاید به سبك خوانندگی لهراسبی و یا تنظیم متفاوت صفاریان مربوط شود. بر خلاف موسی‌پور كه در عنوان‌بندی ابتدایی، موسیقی سنگین و اركسترال را انتخاب كرده، صفاریان در عنوان‌بندی نهایی به عناصر موسیقی پاپ گریز زده و اثری مناسب روحیه مخاطبان این دسته از سریال‌های خانوادگی را ارائه داده‌است.

شمس‌العماره؛ آوای طنز كمانچه

هانیه توسلی در شمس العماره

بد نیست اشاره‌ای داشته باشیم كه سریال شمس‌العماره كپی‌برداری موفقی از سریال خاطره‌انگیز دایی جان ناپلئون است و به همین دلیل توانسته توجه بسیاری از مخاطبان را به‌خود جلب كند. نكته جالب در مورد این سریال به این موضوع برمی‌گردد كه بر خلاف سایر فیلم‌ها و سریال‌های كپی شده، حاصل كار در خور توجه بوده و مهم‌تر آنكه این شایستگی باعث شده تا هیچ كس نسبت به كپی بودن سریال اعتراضی نداشته‌باشد.

اما با وجود آنكه سریال شمس‌العماره از بسیاری جهات شبیه سریال دایی جان ناپلئون است، باید گفت یكی از تفاوت‌های این دو سریال به موسیقی آنها مربوط می‌شود. موسیقی سریال دایی جان ناپلئون برپایه موسیقی ردیف دستگاهی ایران ساخته شده و سازهای موسیقی ایران به‌ویژه ساز سنتور بجا و هماهنگ با موسیقی دستگاهی و كلاسیك ایرانی به‌كار گرفته شده‌اند اما امیر توسلی كه سابقه كار در سبك‌های پاپ و راك را دارد در شمس‌العماره موسیقی متفاوت از دایی جان ناپلئون ساخته‌است.

او با تغییر در نحوه مضراب زنی و آرشه كشی در سازهای ایرانی بر طنز بودن سریال تاكید داشته و همانطور كه در دایی جان ناپلئون، صدای سنتور بیش از سایر سازها شنیده می‌شود، در شمس‌العماره نیز صدای ساز كمانچه بیش از سایر سازها نمود یافته‌است. یكی دیگر از تفاوت‌های موسیقی این دو‌سریال به لحن موسیقی آنها برمی‌گردد. با وجود آنكه دایی جان ناپلئون نیز همچون شمس‌العماره قرار بوده سریالی طنز باشد اما موسیقی آن به یك اثر كاملا جدی و قابل توجه در موسیقی سنتی ایران تبدیل شده و برعكس موسیقی شمس‌العماره همچون داستان آن طنز‌آمیز است.

یكی از مهم‌ترین عناصر سریال‌ها، موسیقی آنهاست كه اغلب به‌دلیل داشتن ترانه در عنوان‌بندی‌های ابتدایی یا پایانی، مورد توجه مردم قرار می‌گیرند؛ به‌طوری كه در سایت‌ها و وبلاگ‌ها می‌توان فایل‌های آماده برای دانلود این ترانه‌ها را پیدا كرد.

توسلی كه پیش از این در 2فیلم «كافه‌ستاره» و «مكس» نیز با سامان مقدم همكاری داشته، بار دیگر به موسیقی طنز پرداخته و توانسته اثری شنیدنی و مناسب فضای طنزآلود سریال بسازد. این آهنگساز كه برای فیلم مكس نیز موسیقی متفاوت از فیلم‌های مشابه ساخته‌بود در شمس‌العماره نیز بدون كشاندن موسیقی به ورطه ابتذال، موسیقی مناسب داستان و طنز جاری در آن خلق كرده‌است. چندی پیش زمانی‌كه فیلم اخراجی‌ها پخش شد، درباره موسیقی آن نوشته شد كه تنها نقطه روشن فیلم، موسیقی آن است كه توسط امیر توسلی ساخته شده اما این بار می‌توان گفت یكی از نقاط روشن سریال شمس‌العماره موسیقی آن است.

مسافران؛ جنگ ستارگان در ماهور

سریال مسافران

سریال مسافران هم از جمله مجموعه‌های 90شبی پرطرفدار است كه موسیقی آن را سعید ذهنی براساس تم فیلم جنگ ستارگان ساخته‌است. ذهنی موسیقی تیتراژ سریال را با تم جنگ ستارگان شروع كرده و آن را با یك واریاسیون به موسیقی ایرانی و در دستگاه ماهور برده‌است. حاصل كار اگرچه یك كار تلفیقی و نو می‌تواند باشد اما این سؤال را در ذهن ایجاد می‌كند كه مگر موسیقی سریال طنز حتما باید رنگدار و به‌اصطلاح شش و هشت باشد؟

ذهنی برای نزدیك‌كردن تم موسیقی جنگ ستارگان به موسیقی ایرانی از سازهای تار و كمانچه استفاده كرده و ظاهرا ملودی اصلی را برای این دو ساز نوشته‌ اما این‌ نكته كه اصل كار او چقدر می‌تواند به‌عنوان موسیقی طنز مورد بررسی قرار گیرد، جای تردید دارد. به هر حال موسیقی مسافران كیفیتی همپای خود سریال دارد. مشكل به این برمی‌گردد كه متأسفانه تاكنون برای مولفه‌هایی كه به طنزآمیز‌شدن سریال‌ها كمك می‌كنند، فكری اندیشیده نشده‌است.

تنظیم برای تبیان : مسعود عجمی