دیدگاه آیة اللّه خویى درباره ولایت فقیه

(قسمت سوم)

ایـشـان مـى فرماید: به دو دلیل ، فقیه جامع شرایط در عصر غیبت مى تواند مجرى احکام انتظامى اسلامى باشد:

اولا، اجراى احکام انتظامى اسلامى در راستاى مصلحت عمومى تشریع گردیده وبراى حفظ نظم است تا جلوى فساد گرفته شود و ظلم و ستم ، تجاوز و تعدى ،فحشا و فجور و هرگونه تبهکارى و سـرکشى در جامعه ریشه کن شود و این نمى تواند مخصوص یک برهه ـ عصر حضور، دوقرن ونیم ـ بـوده بـاشـد، زیرا وجودمصلحت یاد شده در هر زمانى ، ایجاب مى کند تا مشروعیت اجراى احکام مربوطه همچنان ادامه داشته باشد و حضور معصوم ، در این مصلحت ، که در راستاى تاءمین سعادت و سلامت جامعه در نظر گرفته شده ، مدخلیتى ندارد.

ثـانـیـا، از نـظر فنى و قواعد علم اصول ، دلایل احکام انتظامى اسلام اطلاق دارد آاطلاق ازمانى و احـوالـى ـ و نمى توان آن را بى جهت ، مقید به زمان یا حالت خاصى دانست و همین اطلاق ، چنین اقـتـضا دارد تا در امتداد زمان همواره ادامه داشته باشد و اجرا گردد .

ولى این که مخاطب به این تکلیف کیست ، از دلایل یاد شده به دست نمى آید.

بى تردید، آحاد مردم ، مخاطب این تکلیف نیستند، زیرا در آن صورت اختلال درنظام پدید مى آید و نوعى نابسامانى حاکم خواهد شد.

به علاوه در توقیع شریف آمده است :

«و اءما الحوادث الواقعة فارجعوا فیها الى رواة اءحادیثنا، فانهم حجتى علیکم و اءناحجة اللّه .»

در پـیـشـامـدهـا و رخدادها به فقیهانى که با گفتار ما آشنایى کامل دارند، مراجعه کنیدکه آنان حجت ما بر شمایند، همان گونه که من حجت خدایم .

در روایت حفص بن غیاث نیز آمده است :

«اقامة الحدود، الى من الیه الحکم .»

اجـراى احـکـام انـتظامى اسلام بر عهده کسى است که شایستگى اعمال نظر و حکم کردن را دارا باشد.

ایـن روایـت ، بـه ضـمـیـمه روایاتى که صدور حکم در عصر غیبت را شایسته فقهاى جامع شرای ط مـى دانـد، بـخوبى دلالت دارد که اجراى احکام انتظامى در دوران غیبت بر عهده فقهاى شایسته است .«20» ایشان همچنین در باب «حسبه » «21» » از کتاب اجتهاد و تقلید مى فرماى «ان هناک اءمـورا لابـد اءن تـتـحـقـق خـارجـا، المعبر عنها بالامور الحسبیة ، والقدرالمتیقن هو قیام الفقیه بـهـا.» «22» قـدر مـتـیـقـن از مکلفان به این گونه واجبات ـ که اهمال و فروگذارى آن در هر زمان ،شرعا و عقلا روا نباشد ـ فقهاى عادل و جامع شرایط مى باشند.

از این رو، براساس دلایل یاد شده ، این وظیفه فقهاى آگاه است که مسؤولیت اجرایى آن را بر عهده گـیـرنـد و در صورت فراهم بودن امکانات ، شانه خالى نکنند.مساءله «حفظ النظام من الواجبات الـمـطلقة التى لاتقیید لها» ـ حفظ نظم از واجبات مطلقى است که هرگز نمى توان مخصوص به دوره اى دانـسـت ـ بارها و درجاى جاى کلام استاد، مورد استناد قرار گرفته ، و آن را از مهمترین واجبات شمرده ،و بر همه احکام اولیه حاکم گرفته اند.

ایـن که آیة اللّه خویى مسؤول این واجب دینى را فقهاى آگاه و شایسته دانسته است ، مطابق سخن مولا امیرمؤمنان «ع » است که مى فرماید:

«ان اءحـق الـنـاس بـهـذا الامر اءقواهم علیه و اءعلمهم باءمر اللّه فیه .» «23»

نکته قابل توجه این که استدلال آیة اللّه خویى در این زمینه ، همان استدلال امام راحل است ، آن جا که از دیدگاه کلامى مساءله را مطرح مى سازد.

امام راحل «ره » در این باره مى فرماید:

«فـمـا هـو دلـیـل الامـامة بعینه دلیل على لزوم الحکومة بعد غیبة ولى الامر عجل اللّه تعالى فرجه الـشـریـف .» «24» دلیلى که بر ضرورت امامت ـ پس از رحلت پیامبر اکرم «ص » اقامه مى گردد، برضرورت تداوم ولایت در عصر غیبت دلالت دارد «و آن ، لزوم برپا داشتن نظام ومسؤولیت اجراى عدالت اجتماعى است ».

آن گاه مى نویسند:

هـمه احکام انتظامى اسلام در زمینه نظام مالى ، سیاسى ، حقوقى و کیفرى همچنان ادامه دارد و مـخـصـوص عصر حضور نبوده است .

همین امر، ضرورت حکومت و رهبرى امت را ـ برابر دیدگاه شـرع ـ ایـجـاب مـى کـند و این که فردشایسته اى ، مسؤولیت تاءمین مصالح امت و تضمین اجراى عـدالـت را بـرعـهـده گـیـرد .

و گـرنه ، تنها پیشنهاد احکام انتظامى و به اهمال گذاردن جنبه مسؤولیت اجرایى ، مایه هرج و مرج و اختلال در نظام خواهد بود، با آن که مى دانیم «حفظنظام » از واجـبـات مـؤکـد است و اختلال در امور مسلمانان از مبغوضات شرع مقدس است .

بنابراین ، هدف شـارع ، جـز با تعیین والى و حاکم اسلامى و مشخص ساختن شرایط و صلاحیتهاى لازم در اولیاى امـور، قابل تاءمین نیست .

به علاوه حفاظت ازمرزهاى اسلامى و جلوگیرى از اشغالگران خارجى ، به حکم عقل و شرع ، واجب است و اینها جز با تشکیل حکومتى نیرومند، امکان پذیر نیست بـسـیـار روشـن است این گونه مسائل ـ سیاسى ، اجتماعى ـ از امور موردنیاز مبرم جامعه اسلامى بـوده و مهمل گذاردن آن از سوى شارع حکیم ، معقول نیست

بنابراین ، هر دلیلى که بر ضرورت مقام امامت ـ ولایت کبراى معصوم «ع » ـ اقامه گردد، همان دلیل بر ضرورت امتداد مقام ولایت در دوران غیبت نیز دلالت دارد.» «25» در همین راستا، کلام مولا امیرمؤمنان «ع » را یادآور مى شویم که فرموده است :

«و ـ فرضت ـ الامامة نظاما للامة .» «26»

لـذا امـامـت و رهبرى امت براى همیشه در جهت حفظ و اجراى نظام ، یک ضرورت دینى و واجب شرعى به شمار مى رود.

بـخـوبـى روشـن اسـت که استدلال امام راحل ، همان استدلال آیة اللّه خویى است وهر دو یکسان مـسـاءله را از دیدگاه عقل و ضرورت شرع بررسى کرده اند و وحدت دلیل ، همانا وحدت نتیجه را در پى دارد، جز با اندکى تفاوت که اشاره خواهیم نمود.

--------------------------------------------------------------------------------

آدرس:http://www.porsojoo.com

تنظیم:امید واضحی آشتیانی_حوزه علمیه تبیان