تبیان، دستیار زندگی
در زیر درخت سدر بی خار، و درخت موزی كه میوه اش بر یكدیگر چیده شده و سایه ای دایم.       (واقعه / 28-30) نام قرآنی: طلح نام های متداول: فارسی: اقاقیا؛ عربی: طلح، سِیال، سَنط، شوك البان؛ عبری: سنه، شِ...
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

گیاهان در قرآن (موز)

در زیر درخت سدر بی خار، و درخت موزی كه میوه اش بر یكدیگر چیده شده و سایه ای دایم.

(واقعه / 28-30)

نام قرآنی:

طلح

نام های متداول:

فارسی: اقاقیا؛عربی: طلح، سِیال، سَنط، شوك البان؛عبری: سنه، شِتیم، شطّه؛ هندی،اردو: موز، كیلا، ببول؛ملیالمی: ایچا مرام؛ انگلیسی، فرانسوی، ایتالیایی، اسپانیایی، لاتینی: acacia؛ آلمانی:Akazie؛ روسی:akatsiya؛ یونانیakakia.

نام علمی:

Acacia species ( از تیره ی نیام دارانLeguminosae)

اشاره قرآنی:

"و اصحاب الیمینِ مآ اصحابُ الیَمین. فی سِدر مَخضودٍ. وَ طلح منضُودٍ. وَ ظِل مَمْدُود . وَ مَآء مسكوبٍ . وَ فاكِهة كَثیرةِ . لا مقطوعةٍ ولاَ مَمنوعة . وَ فرُش مَرفوعَةٍ." (واقعه / 27-34)

امّا اصحاب سعادت، اصحاب سعادت چه حال دارند؟ در زیر درخت سدر بی خار، و درخت موزی كه میوه اش بر یكدیگر چیده شده، و سایه ایی دایم، و آبی همواره جاری؛ و میوه ای بسیار، كه نه منقطع گردد و نه كس را از آن باز دارند و زنانی ارجمند.

در آیات فوق از دو درخت نام برده است. یكی طلح و دیگر سدر، بیشتر مفسران طلح را موز معنی كرده اند امّا علامه یوسف علی بیان می كند كه منظور از طلح در قرآن اشاره به گیاهی است از گونه اقاقیا و نیز توضیح می دهد كه موزی كه هم اكنون در زبان عربی به كار می رود عرب ها در زمان گذشته نه آن را می شناختند و نه به آن دسترسی داشتند. آرتور آربری طلح را نوعی اقاقیا می داند هر چند پیكتال، طلح را فقط موز معنی كرده است. با توجه به توصیفی كه در قرآن آمده است و تفسیر یوسف علی از نظر منطقی باید نتیجه گرفت كه طلح اقاقیا است، نه موز.

نام علمی طلح اقاقیا سِیال است. اقاقیا درخت پرارزشی است كه در گیاهستان های استوایی آفریقا و مناطق گرمسیر جزیرة العرب فراوان می روید و سیال نام دارد. درختی است خاردار با میانگین طولی در حدود 30 متر، و دارای گل هایی انباشته به رنگ زرد روشن می باشد. شكوفه آن منظره زیبایی به درخت می دهد. به خاطر استفاده از چوب آن در نجّاری و برای سوخت و همچنین به علت سایه گسترده آن شاید از مفیدترین درختان صحراهای عربستان باشد. در آیه فوق صحنه بهشت را با گفتن این كه در آنجا درختان سدر بی خار یعنی سدر لبنانی (ارز)، طلح انبوه (اقاقیای سِیال)، سایه گسترده، آبهای جاریِ (رودها) و میوه های فراوان خواهد بود ترسیم كرده است. در این توصیف به نظر می رسد طلح به معنای اقاقیای سیال توصیفی مناسب تر و قانع كننده تر از موز باشد. سدر بی خار درختی واقعاً با شكوه است. و طلح درختی است بی خار با گل هایی انبوه. و هر دو درختانی سایه دارند. اشاره به كلمات سدر و طلح در آیه فوق به نظر نمی رسد كه منظور عناب (كُنار) و یا موز باشد. در حقیقت از این میوه ها به طور جداگانه در همین آیه نام برده است. نتیجتاً باید گفت كه منظره بهشت با درختان زیبا و سایه داری ( بدون خار) وصف شده است، با آبی جاری (آب صاف رود) و میوه. در این توصیف سدر به معنای عناب و طلح به معنای موز منطقی به نظر نمی رسد.

درخت اقاقیا یكی از مهمترین منابع صمغ تجارتی است كه به صمغ عربی مشهور است این تجارت براساس نام درخت و منطقه تولید انجام می شود. برای مثال صمغ اقاقیای سِیال در اروپا صمغ طلحه (talha gum) یا تلكه (talka gum) نامیده می شود در صورتی كه صمغ اقاقیای سنگال صمغ سودان یا حشب نام دارد. هندوستان هم صمغ طلحه و هم صمغ حشب را از سودان، كه مهمترین منطقه تولید كننده صمغ عربی تجارتی است، وارد می كند. دیگر كشورهای تولید كننده این نوع صمغها سنگال، نیجریه، چاد و سومالی می باشند. كشورهای عربی كه در زمان گذشته از منابع تولید این صمغها بودند اكنون به مقدار تجارتی آن را تولید نمی كنند. هندوستان از اقاقیای مصری (سَنط) نوعی صمغ عربی نامرغوب تهیه می كند كه در زبان هندی صمغ كیلایاببول نامیده می شود.

اقاقیای سیال نیز درختی است كه در كنار آن حضرت محمد صلوات الله علیه، از اصحابش بیعت گرفت و در قرآن به نام "الشجرة" از آن یاد شده است. (فتح / 17)

موارد مصرف

صمغ طلح پلیمری از گالاكتوز- د، اِل - آراسینوز، ال - رامنوز و اسید گلوكورونیك - د است. با مقدار كمی متیل، 0 - 4 اسید گلوكورونیك - د، در صنایع مختلفی از جمله صنایع غذایی، دارویی، بافندگی، كاغذ سازی، جوهرسازی، رنگ سازی، چسب سازی، و چاپ سنگی به كار می رود. طلح و دیگر صمغ های اقاقیایی مانند صمغ، حشب و كیلا خواص طبی سودمندی دارند. صمغ سرخ كرده ( با روغن) را به زنان، بعد از زایمان، می خوراندند و می گویند كه برای ضعف عمومی بدن بسیار مؤثر است. بیش از هفتاد هزار تن صمغ عربی در بازار جهانی خرید و فروش می شود؛ كه بیشترین تولید كنندگان آن سودان و سنگال می باشند. هندوستان فقط دو هزار تن صمغ طلح و حشب وارد می كند و بقیه نیاز خود را از صمغ مصری ببول (كیلا) تأمین می كند.