نیاز پیامبر به مشورت؟

عصمت در اندیشه دینی

سلسله نوشتارهای عصمت در اندیشه دینی درصدد است تا ضمن باز تعریف مفهوم عصمت، مهمترین پرسش‌هایی که در این زمینه مطرح است را بیان کرده و پاسخی درخور  به آن‌ها بدهد.

آیا پیامبران و امامان هیچگاه دچار اشتباه و خطا نمی‌شدند؟ و اگر معصوم بودند، چه نیازی بود که با اصحاب خود به مشورت بپردازند؟

تقریباً همه اندیشمندان شیعه و سنّی، دریافت و ابلاغ وحی را معصومانه می‌دانند.

در این میان، عصمت از خطا در امور عادّی (فردی و اجتماعی) از حساسیت ویژه‌ای برخوردار بوده و برخی از دیر باوران را وا‌داشته است که از لابلای صفحات تاریخ به جمع آوری لغزش‌های معصومان بپردازند. در اینجا یکی از سوالات را در این باره می‌آوریم و سپس به بررسی آن می‌پردازیم.

• سوال؟

در مواردی پیغمبر اسلام صلی الله علیه وآله نظری ابراز داشته‌‌اند، امّا درست و مطابق با واقع نبوده است. برای مثال، در غزوه بدر، محلّی را برای زدن اردو تعیین می‌کنند، حباب بن منذر می‌گوید این نقطه از نظر سوق الجیشی و فنون نظامی مناسب نیست و حضرت به عنوان نظر مشورتی بهتر و فنّی‌تر و کارشناسانه‌تر می‌پذیرد.

• نقد و بررسی

1) مسأله «عصمت از خطا» رابطه‌ای جدایی ناپذیر با علم معصومان دارد. پیامبران و امامان از تمامی حقایق هستی آگاهی دارند، هر چند وظیفه عملی‌شان این است که جز در موارد ضروری، تنها علومی را که از راه‌های عادّی به دست آورده‌اند، ملاک رفتار خود قرار دهند. براین اساس، جای شگفتی نیست اگر از آنان کاری سر زند که دیده‌های ظاهربین آن را خطا می‌انگارد؛ زیرا اگر هم بتوان چنین رفتاری را خطا نامید، در واقع خطایی است که از سرِ عمد روی داده است، و این خود نشانه‌ای از عظمت روح آنها است که می‌توانند در عین بهره مندی از خزانه غیب الهی، لب از سخن بدوزند و جز به فرمان حق از هم نگشایند.

دست را بر اژدها آن کس زند                    که عصا را دستش اژدرها کند

سرّ غیب آن را سزد آموختن                          که ز گفتن لب تواند دوختن

در خور دریا نشد جز مرغ آب                      فهم کن و اللّه اعلم بالصواب

2) مشورت پیامبر با اصحاب نیز در همین چارچوب قرار می‌گیرد. بنای ادیان الهی بر آن نیست که وحی آسمانی جانشین عقل مردمان گردد و پیامبر خدا همواره بهترین راه کار ممکن را پیش کش امّت خویش سازد. افزون بر اینکه، مشورت با زیر دستان به لحاظ تربیتی دارای فواید فراوانی است که چه بسا پرداختن بهایی سنگین را در برابر آن، موجّه می‌سازد. از این رو، پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله هر چند بر اساس علم خدادادی از مناسب‌ترین شیوه برای عمل آگاهی دارد، امّا گاه مصلحت در این است که با اصحاب خود به مشورت بنشیند و از این راه به اهدافی عالی‌تر دست یابد. طبیعی است که در چنین شرایطی، خود پیامبر نیز همچون دیگر افراد نظر خویش را بر اساس شواهد و قرائن عادی اعلام می‌دارد و در این راستا از علوم ویژه الهی بهره نمی‌گیرد.

منبع:

پرسمان عصمت، واحد پاسخ به سوالات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، با اندکی تصرف