در ژنو بردیم یا باختیم؟

مقدمه:

مذاکرات ژنو نقطه عطفی در جریان پرونده هسته ای ایران بود. سوئیس محل مذاکرات را در یکی از سالن های ساختمان تاریخی شهرداری سابق ژنو یا مجلس ایالتی کنونی این کشور انتخاب کرده بود. این نشست تحت تدابیر شدید امنیتی برگزار شد. قرار بر این بود که در این مداکرات متن یسته پیشنهادی ایران به غرب مورد بررسی قرار گیرد. اما با اعلام  ناگهانی وجود تاسیسات غنی سازی هسته ای در فردو قم فضای روانی مذاکرات تحت تاثیر قرار گرقت. این مذاکرات به صورت فشرده انجام شد و  در نهایت طرفین آنرا مفید و موثر شمردند.

پیشنهادهای طرفین در مذاکرات و مواضع آنها:

بنا به اطلاعات موجود در این مذاکرات ایران دو راه به طرفهای غربی ارائه کرده است: یا ایران اورانیوم غنی شده 20 درصدی مورد نیاز خود را خریداری کند و یا غرب به ازای اورانیوم غنی شده 5/3 درصد ایران به کشور ثالثی مانند روسیه یا فرانسه، اورانیوم غنی شده 20 درصدی را در اختیار ایران قرار دهد که غرب خود مورد دوم را می پسندد . چون می تواند کنترلی بر میزان تولید و مصرف اورانیوم غنی شده ایران داشته باشد.

اما در باره نتایج و دستاوردهای این مذاکرات برای ایران اختلاف نظرهای زیادی وجود دارد. عده ای آن را پیروزی برای ایران می دانند و در مقابل عده ای آنرا به مصلحت ملی نمی دانند. حال به بیان کوتاه استدلال های طرفین می پردازیم:

دلایل افرادی که معتقدند مذاکرات به نفع ایران بوده است:

1- سایت رجا نیوز حامی دولت ،نوشت: اقدام غافلگیرانه ایران در اعلام به موقع ساخت تاسیسات جدید هسته‌ای ایران در اطراف قم، موجب ایجاد "موقعیت برتر" برای ایران در مذاكرات اخیر و خنثی شدن نقشه‌های غرب در ایجاد موج جدیدی از تبلیغات روانی علیه كشورمان شد. از این منظر، شوک روانی تاسیسات هسته ای  فردو به همراه آزمایشهای موشکی سپاه پاسداران ایران را در موضع بالادستی قرار داد.

2- همین منابع  بر پایه گزارشی از خبرگزاری فرانسه  این چنین نقل کردند "غرب در جریان نشست پنجشنبه گذشته در ژنو، از مواضع خود در خصوص توقف غنی‌سازی اورانیوم از سوی ایران عقب‌نشینی کرد و این یک برتری برای تهران است."این امر در ادامه در سخنان اوباما مشهود است که گفت: من ایالات متحده را به یك كوشش همه جانبه برای تقویت پیمان منع گسترش متعهد ساختم تا بر اساس آن همه كشورها، به شرط آن كه به تعهدات بین المللی شان عمل كنند، حق استفاده مسالمت آمیز از نیروی هسته ای را داشته باشند.

3- تحلیلگران روزنامه وال استریت ژورنال به برتری بلامنازع ایران اعتراف كرده و مبنای آن را این مسئله قرار داده‌اند که در مذاکرات ژنو، تحریمی علیه ایران اتخاذ نشد.

4- روزنامه کیهان نیز در تیتر اصلی خود به اعتراف"جان بولتون"،‌ نماینده سابق آمریکا در سازمان ملل به پیروزی ایران در مذاکرات ژنو، اشاره کرد که گفته بود: گفتگوهای ژنو پیروزی بزرگ دیگری برای ایران در مذاکره با غرب بود.

دلایل افرادی که معتقدند مذاکرات ژنو تامین کننده منافع ملی ایرانیان نبوده است:

1- روزنامه های نیویورک تایمز و الشرق الاوسط مدعی شدند منوچهر متکی در نیویورک خواست تا گلایه های ایران در خصوص حقوق بشر را مطرح کند که بر مفقود شدن دست کم چهار ایرانی متمرکز بود که در زندان های آمریکایی به سر می برند. بنا به ادعای این روزنامه ها یکی از مواردی که متکی به آنها اشاره کرد شهرام امیری بود که از سوی منوچهر متکی یک فیزیکدان هسته ای معرفی شد. الشرق الاوسط همچنین مدعی شد تخلیه اطلاعاتی این افراد موجب شده نیروگاه و تاسیسات شماره 2 ایران در قم افشا گردد. این افشا دستور کار اجلاس ژنو را تحت تاثیر قرار داد. البته این ادعا توسط وزارت خارجه تکذیب شده است.

2- رسانه های غربی مانند بی بی سی و رادیو فردا بر این نکته تاکید می کنند که این توافق اصولی حاصل شد که ایران بخش عمده ذخیره اورانیوم غنی‌شده خود را برای پالایش به روسیه ارسال کند. اوباما در این زمینه گفته است: اعتماد سازی با ایران به شرطی است كه اورانیومی كه ایران با درجه غنای پایین در اختیار دارد، برای تبدیل به سوخت به یك كشور ثالث منتقل شود. همانطور كه من پیش از این هم گفته ام، ایران از حق بهره گیری از نیروی مسالمت آمیز هسته ای برخوردار است. اقدام ایران برای انتقال اورانیوم با درجه غنای پایین خود به یك كشور ثالث، گامی در جهت ایجاد اعتماد به این موضوع خواهد بود كه برنامه هسته ای آن كشور در واقع مسالمت آمیز است.

3- با توجه به این مباحث  سایت آینده نوشت: مجموع هزار كیلوگرم اورانیوم غنی شده، 5/3 تا 5 درصد كه حاصل كار حدود سه سال سانتریفیوژهای ایران است، عملاً برگ برنده ایران در برابر غرب بود كه با تحویل این اورانیوم بدون آن كه تغییر در تحریم های شورای امنیت سازمان ملل علیه جمهوری اسلامی حاصل شود عملاً برگ برنده از دست ایران خارج می شود.

این نگاه بر این باور است در واقع غربی ها عملاً حاصل كار تأسیسات هسته ای نطنز را كه به قیمت چهار قطعنامه تحریم شورای امنیت و ده ها میلیارد دلار هزینه مستقیم و غیرمستقیم برای كشور حاصل شده بود را از چنگ ایران خارج می كنند.

نتیجه گیری:

نگارنده با هر دو نگاه سیاه و سفید ،مخالف است و زمان را برای قضاوت درباره نتایج این مذاکرات زود می داند. در پاسخ به نگاه منتقدان باید گفت که در هر حال اعلام وجود تاسیسات هسته ای زود تر از موعد قانونی گامی درجهت اعتمادسازی محسوب می شود. مساله غنی سازی در کشور ثالث یا به صورتی کنسرسیوم مساله جدیدی نیست و تیم های مذاکراتی قبلی هسته ای ایران نیز طرح های مشابهی ارائه می کردند. این طرح مشروط بر عدم تعلیق غنی سازی در ایران و به رسمیت شناختن داشتن تاسیسات و حق غنی سازی ایران می تواند به ایجاد اعتماد کمک کند. اما در مقابل باید توجه کرد که این امر نوعی امتیاز عینی در مذاکرات بوده و باید با پاسخ عینی از طرف مقابل همراه شود. اگر دیپلماتهای ایرانی بتوانند در ازای این گونه اعتمادسازی ها، جریان کاهش و لغو تحریمهای بین المللی، عدم صدور قطع نامه های جدید،به رسمیت شناختن غنی سازی اورانیوم توسط ایرانیان و مشوقهای اقتصادی را دریافت کنند، این امر نوعی پیروزی برای ما است اما اگر در ازای شفاف سازی به ویژه سایت فردو و پذیرش ادامه فرایند غنی سازی در روسیه و یا دریافت اورانیوم بالای 20 درصد از روسیه حق غنی سازی مخدوش شده و تحریمها و فشارها ادامه یابد به مصلحت ملت ایران نیست. ادامه مذاکرات و قدرت چانه زنی مذاکره کنندگان ایرانی انطباق آن با منافع ملی ما را مشخص خواهد کرد.....

گروه جامعه وسیاست

تنظیم برای تبیان: عطاالله باباپور