سایر فعالیتها و برنامه های روزمره
محمد ابراهیم آیتی در سال 1333هجری قمری در قریه گازار از توابع بیرجند در خانوادهای روحانی و شیعه متولد شد و اهل خانه را از قدوم خویش شاد كرد این فرزند محمدابراهیم نام گرفت. پدر محمد ابراهیم آیتی شیخ محمد قائنی پیشنماز روستای گازار بود كه به امور شرعی مردم رسیدگی میكرد. او در سلك روحانیت و در امور دینی خود و مردم كوشا بود. وی كه توفیق تربیت در دامن مادر متدین پیدا نموده بود رشد كرد و به سن تحصیل رسید.
وی از هفت سالگی برای فراگیری از قرآن مجید و خواندن كتابهای فارسی مذهبی و اخلاقی و از قبیل اینها وارد جلسات استادان آن زمان در شهر خود گردید. در سن نه سالگي در سوم رمضان 1342 قمري پدرش را از دست داد در سن سیزده سالگي با اجازه مادرش برای ادامه تحصیل به شهر بیرجند رفت و مدت پنج سال در مدرسه معصومیه كتابهای « حاشیه» ملاعبداللّه یزدی و « شرح شمسیه» در منطق، « شرح نظام» « مغنی البیب» در صرف و نحو و قسمتی از « مطوّل» در معانی و بیان و بدیع و « معالم» و قسمتی از « قوانین الاصول» میرزای قمی در اصول، « تبصرة» علامه حلّی و « شرح لمعه» شهید ثانی در فقه و مختصری حساب و هیأت و مقداری از شرح « سبعة معلّقه» را خواند. در این مدت پنج سال در شهر بیرجند از محضر مرحوم حاج شیخ محمد باقر آیتی بیرجندی و آیةاللّه حاج شیخ محمد حسین آیتی و مرحوم شیخ غلامرضا فاضل و آقای حاج شیخ محمد علی ربّانی و مرحوم حاج ملا محمد دهكی استفاده برد و شاگردی آنها را نمود. در سن هیجده سالگي برای ادامه تحصیل به مشهد مقدس مشرّف شد و در مدرسه باقریه ساكن شد و بقیه شرح لمعه و مطول و قسمتی از فصول و قسمت منطق شرح منظومه حاج ملا هادی سبزواری و آنگاه تمام سطح مكاسب، رسائل شیخ انصاری و كفایه آخوند خراسانی را در محضر استادان فرا گرفت. ضمنا هیئت قدیم را نزد مرحوم حاج شیخ هاشم قزوینی و آقا شیخ مجتبی قزوینی و آیةاللّه میرزا حسین فقیه سبزواری و آیةاللّه ادیب نیشابوری و مرحوم حاج شیخ حسن پایین خیابانی و برخی اساتید دیگر خواند. در همان حال با درس خارج فقه و معارف مرحوم آقا میرزا مهدی اصفهانی آشنا شدم و با شوق فراوان در حدود دو سال به درس پر بهره ایشان میرفت و در همین اوقات به درس شرح منظومه آقا میرزا مهدی فرزند مرحوم آقا بزرگ حكیم میرفت و از این راه با فلسفه قدیم آشنا شد.
آشنایی ايشان با متون عالی فلسفه قدیم از قبیل شرح اشارات، شفای بوعلی و اسفار مرحوم آخوند ملاصدرا در خارج از محیط طلبگی بود. آیتی پس از فراگیری دروس حوزههای علوم دینی به دانشگاه راه یافت و او در همان دانشكده معقول و منقول تهران تحصیل كرده بود و موفق به اخذ درجه دكتری شده بود. ایشان علاوه بر علوم اسلامی و ادبیات عرب به زبان انگلیسی نیز احاطه كامل داشت و از این راه با اندیشههای غربی و متون و روش تحقیق آنان آشنا گردید.
حوزههای درس هرگاه محدود به چند نفر و كم جمعیت بود غالبا در اطاقهای مسكونی مدارس و درسهای سطوح عالی و خارج كه جمعیت بیشتری در آن شركت میداشت بیشتر در مدرسهای نسبتا وسیع مدارس كه فرش آن در تابستان و زمستان منحصر به حصیر بود و یا در شبستانهای مساجد كه نیز در تابستان و زمستان حصیر فرش و بسیار سرد بود و هرگز بخاری نمیدید، تشكیل میگردید.كسانی كه اهل كار و تحصیل بودند تقریبا تمام وقتشان به درس خواندن و مطالعه كردن و مباحثه كردن همان درسها و ( اگر خود از فضلای حوزه بودند) به درس گفتن برگزار میشد و فقط در هفتهای دو روز پنجشنبه و جمعه تعطیل بود، كه آن هم احیانا با درسهای تعطیلی از قبیل ریاضیات و هیئت و تفسیر و حدیث و جز اینها میگذشت.زندگی طلبگی بسیار ساده و در عین حال پرنشاط برگزار میشد. در آن تاریخ كمتر افكار اجتماعی به محیط طلبگی راه داشت و گیر و داری هم اگر پیش میآمد از حدود حجرههای مدارس تجاوز نمیكرد. تا در بیرجند بود با اینكه مدرسه معصومیه اوقاف زیادی داشت، به طلبه مدرسه چیزی نمیرسید و متصدّیان اوقاف تمام درآمد موقوفه را میخوردند و زندگانی ساده طلاب منحصرا از كمكهای پدران و مادرانشان میگذشت.اما در مشهد مقدس چون از طرفی موقوفات مدارس سرشارتر بود و از طرف دیگر متصدیان اوقاف آنجا مانند متصدیان اوقاف بیرجند نبودند مختصر حق السكوت و قوت لا یموتی به طلاب داده میشد و روزی كه وارد مشهد شد متصدی اوقاف مدرسه باقریه آقا شیخ جواد شیخ الاسلامی اصفهانی به دیدن ايشان آمد و از همان روز مبلغ سی ریال ( كه شهریه كامل آن مدرسه بود) حقوق ماهیانه برای ايشان برقرار ساخت و این مبلغ در آن تاریخ برای زندگی طلبگی متوسط یك نفر به خوبی كفایت میكرد.
از امتیازات بسیار ارزنده حیات علمی محمد ابراهیم آیتی این است كه او هرگز خود را در علوم متداول حوزهها و مجامع علمی محدود نساخت. گو اینكه راز موفقیت هر اندیشهورِ دلسوز و تلاشگر و كاوشگر پر توفیق این است كه خودجوش و زیركانه بیابد چه چیزی را باید بخواند و كدام راه را برود. بدینسان او در تاریخ دوره اسلامی و تاریخ پیامبر و اهل بیت نیز تلاش فراوان كرد و یكی از متخصصان این رشته در آمد
محمد ابراهیم آیتی پس از فراگیری دروس حوزههای علوم دینی به دانشگاه راه یافت و در كنار تدریس به تحصیل نیز پرداخت. در سال 1334شمسی در دانشكده علوم معقول و منقول مشغول به تدریس شد و درسهای تاریخ اسلام، تاریخ تمدن اسلام، فقه( دوره لیسانس) و فقه الحدیث( دوره دكتری) را درس میداد.
سایر فعالیتها و برنامه های روزمره
از دوستان محمد ابراهیم آیتی، شهید مطهری، آیةاللّه بهشتی و آیةاللّه طالقانی بود و با هم مراوده علمی و مباحثه داشتند. در آن زمان نوای بیداری در بعضی از مجامع علمی و فرهنگی برخاسته بود و حركتهای خودجوش ارزشمندی برای شناخت درست اسلام ایجاد شده بود. كار مهم اندیشه وران آن روز تغذیه فكری این مجامع بود و استاد آیتی یكی از كسانی بود كه در انجام این مهم كوشا بود. در انجمن اسلامی مهندسان، جلسات ماهانه دینی كه شهید مطهری نیز سخنرانی داشت شركت داشت و به سخنرانیهای ارزشمندی میپرداخت و این سخنرانیها بلافاصله تایپ و تكثیر میشد و با استقبال فراوانی نیز روبرو گشت.یكی از تلاشهای تحسین برانگیز ایشان تلاش در راه انتشار كتابهای مذهبی بود كه از آن جمله تلاش گروهی ایشان و همراهانش منشأ ایجاد « شركت انتشار» گردید. باری او در راه اصلاح ساختار فرهنگی و اجتماعی جامعه خویش از هیچ خدمتی فروگذار نكرد و با قلم و زبان و دست خویش هر آنچه كرد برای احیای فكر دینی و اندیشه الهی بود.او همچنین در پرداختن به برخی موضوعات اسلامی و پیراستن نقصها و خرافهها متون اصیل و استواری را عرضه كرد .
1- افكار جاوید محمد
2- آندلس یا تاریخ حكومت مسلمین در اروپا
3- آیینه اسلام
4- بررسی تاریخ عاشورا
5- تاریخ پیامبر اسلام
6- ترجمه البلدان یعقوبی
7- ترجمه تاریخ یعقوبی
8- تصحیح تفسیر شریف لاهیجی
9- خطبههای رسول اكرم(ص
10- راه و رسم تبلیغ
11- سرمایه سخن
12- سیمای امیرالمؤمنین از مسجدالحرام تا مسجد كوفه
13- شهدای اسلام
14- فهرست ابواب و فصول اسفار
15- كتاب و سنت
16- گفتار عاشورا
17- مجموعه سخنرانیها در مورد شخصیتهای برجسته عالم اسلام
18- مرجعیت و روحانیت
19- مقولات عشر
20- همه مسؤول یكدیگریم
دكتر محمد ابراهيم آيتي سرانجام در 17 مهر 1343 ش بر اثر سانحه اتومبيل در پنجاه سالگي درگذشت.
منبع: سایت حوزه نت
تهیه و تنظیم: فریادرس گروه حوزه علمیه
