نگاهي به انديشه‌هاي سياسي - فقهي فخرالمحققين
چاپ اول كتاب «انديشه سياسي فخرالمحققين» اثر سيد محمدرضا موسويان، تهيه شده توسط پژوهشكده علوم و انديشه سياسي از سوي موسسه بوستان كتاب منتشر و روانه بازار نشر شد.
به گزارش خبرگزاري كتاب ايران(ايبنا)، اثر حاضر كه در ادامه پروژه ملي تدوين تاريخ انديشه سياسي مسلمين تهيه شده، با هدف شناسايي بخشي از تراث سياسي شيعه نگارش يافته و گامي در جهت پاسخگويي به پرسش‌هايي محسوب مي‌شود كه درباره فقه سياسي شيعه قابل طرح است.
دكتر نجف لك‌زايي، مدير پژوهشكده علوم و انديشه سياسي، درباره اهداف اين پژوهشكده از تدوين اين پروژه ملي، مي‌نويسد: «پژوهشكده علوم و انديشه سياسي با تلاش در جهت پاسخگويي به پرسش‌ها و معضلات فكري مربوط به حوزه پژوهشي خود و فراهم ساختن زمينه‌هاي لازم براي بازتوليد فرهنگ سياسي ـ ديني و ارائه دانش سياسي مبتني بر منابع اسلامي، هويت‌شناسي و هويت‌سازي در زمينه‌هاي فلسفه سياسي، فقه سياسي و علوم سياسي را به عنوان مهمترين اهداف خود دنبال مي‌كند. اين پژوهشكده با فراهم كردن زمينه‌هاي رشد نيروي انساني در عرصه پژوهش‌هاي سياسي با رويكردهاي فلسفي، فقهي و علمي، تلاش مي‌كند در جهت عزم و اراده ملي براي احياي تمدن اسلامي گام بردارد.»
بر اساس مطالب کتاب، فضاي فرهنگي ـ سياسي اواخر عصر مغول، به ويژه از دوره «غازان‌خان» كه به اسلام گراييد و «اولجايتو» كه مذهب شيعه را اختيار كرد و به «سلطان محمد خدابنده» تغيير نام داد، انگيزه‌اي به منظور بررسي و مطالعه نوع تفكر علماي اين دوره ايجاد مي‌كند. ورود و نفوذ علامه حلي و فرزندش، فخرالمحققين به دربار مغول كه در عصر اولجايتو رخ داده، نگاه پژوهش‌گران را به خود جلب كرده، پي‌گيري انديشه سياسي آنان را قابل توجه مي‌سازد.
بنابر اين، سوال اساسي در اين پژوهش، چيستي انديشه سياسي فخرالمحققين است كه با تكيه بر شكل‌گيري زندگي سياسي - اجتماعي وي و تحولات آن و مباني تفكر سياسي انديش‌مند، آراي وي تدوين مي‌شود.
اين پژوهش با اتكاي بر دو مورد پيشين، به نظام سياسي و عناصر آن و اركان حكومت اسلامي و مطلوب از ديدگاه فخرالمحققين پرداخته، پس از تبيين آن، اصول و مسائل سياست داخلي و خارجي حكومت مطلوب را مورد توجه قرار مي‌دهد. همه اينها با اين پيش فرض انجام مي‌پذيرد كه حضور فخرالمحققين در دربار ايلخانان مغول و نفوذ بر سلطان، گوياي اين است كه وي واجد انديشه سياسي بوده و در وراي اين عمل سياسي، منظومه فكري ـ سياسي نهفته مي‌باشد. همچنين فقهاي شيعه عموما رابطه تنگاتنگي با مردم و شيعيان متدين و معضلات سياسي ـ اجتماعي آنان داشته و به منظور حل اين معضلات، تلاش عملي و فكري انجام مي‌داده‌اند. بنابر اين، فخرالمحققين با تكيه بر مباني فقهي و كلامي خويش به دنبال راهكارهايي براي مباحث سياسي ـ اجتماعي شيعيان بوده است. البته همان‌طور كه نگارنده بررسيکرده، تاكنون درباره انديشه سياسي فرزند علامه كاري انجام نشده و آثار موجود تنها زندگي علمي و يا برخوردهاي مقطعي و تاريخي وي در دربار محمد خدابنده را بيان مي‌كند، بنابر اين، اين پژوهش از بداعت و تازگي بهره‌مند است.
ابوطالب محمدبن جمال‌الدين حسن‌بن يوسف‌بن مطهر حلي معروف به فخرالمحققين از فقها و دانشمندان اسلامي قرن هفتم هجري، در شب بيستم جمادي‌الاول سال 628 هجري در شهر حله چشم به جهان گشود. وي فرزند حسن حلي معروف به علامه حلي است كه رياست و مرجعيت شيعه در قرن هفتم هجري به وي منتهي شده بود. فخرالمحققين لقب‌هاي ديگري با نام «فخرالدين» يا «فخرالاسلام» نيز دارد و همانند پدرش از مجتهدان طراز اول شيعه محسوب مي‌شود.
وي در خانواده‌اي دانش‌پرور و متدين رشد و نمو يافت. خاندان حلي سرمايه‌هاي گران‌قدري را به عالم اسلام و تشيع تقديم نمود كه فخرالمحققين سرآمد آنها محسوب مي‌شود. وي در همان سنين كودكي و نوجواني به تحصيل علوم مقدماتي و معقول و منقول عصر خويش پرداخته، همه آنها را نزد پدر بزرگوارش(علامه حلي) فرا گرفت و جز پدر، استاد ديگري نداشت و بيشترين تاليفات وي به شرح و تكميل آثار پدرش انحصار يافته و با هوش سرشاري كه داشت، در اوايل نوجواني به درجه اجتهاد نائل شد.فخرالمحققين در 89 سال زندگي پربار خود، به خلق آثار علمي(اعم از فقهي، اصولي و كلامي) پرداخته، به تربيت دانش‌پژوهان همت گمارد. ايشان اگرچه استادي به جز پدر خويش نداشت.
تاليفات علمي وي در زمينه‌هاي مختلف فقهي، اصولي و كلامي و اغلب ضمن شرح كتاب‌هاي علامه حلي جلوه كرده است كه عبارت‌اند از: شرح المسترشدين يا ارشاد‌المسترشدين و هداية‌الطالبين؛ شرح مبادي‌الاصول؛ شرح تهذيب‌الاصول(غاية‌السول في شرح تهذيب‌الاصول)؛ ايضاح‌الفوائد في شرح‌القواعد؛ مسائل صدريه؛ الكافيةالوافية؛ غاية‌البادي؛ الفخرية في‌النية؛ اجوبة مسائل بعض‌الاجلة؛ اجوبة مسائل فقهية؛ جامع‌الفوائد في شرح خطبةالقواعد.
از ميان كتاب‌هاي مذكور، تنها كتاب «ايضاح‌الفوائد» ايشان كه شرح «قواعد» علامه بوده، در چهار مجلد به صورت چاپي موجود است و ساير تاليفات وي در قالب آثار خطي در كتابخانه‌هاي آية‌الله مرعشي نجفي(ره)، مجلس شوراي اسلامي، آستان قدس رضوي و مسجد جامع شيراز يافت مي‌شود كه در اين ميان با توجه به فرصت محدود، نگارنده توانسته تنها به آثار خطي موجود در كتابخانه آية‌الله مرعشي نجفي دست يابد كه عبارت‌اند از: الفخرية في‌النية؛ اجوبة مسائل بعض‌الاجلة؛ اجوبة مسائل فقهية؛ ارشاد‌المسترشدين و جامع‌الفوائد.
كتاب‌هاي تاريخ فقه اهل‌بيت(ع)، تاريخ مغول، تاريخ مغول در ايران، كشف‌اللثام، رياض‌العلماء، تاريخ حبيب‌‌السير، معجم‌البلدان، وسايل‌الشيعه، الامل‌الآمال، روضات‌الجنات في احوال‌العلماء والسادات، مفاخر اسلام، مجالس‌المومنين، فقهاي نام‌دار شيعه، مباني علم سياست، جامع‌الفوائد في شرح خطبةالقواعد، الفخريه في‌النية، اجوبة مسائل بعض‌الاجلة، اجوبة مسائل فقهية، النكت الاعتقادية، ارشاد‌المسترشدين، تاريخ اولجايتو، فوائدالرضوية في احوال علماء المذهب‌الجعفرية، جامع‌التواريخ و ... از منابع مورد استناد نويسنده در تدوين اين اثرند.
در انتهاي اين اثر، علاوه بر خاتمه(نتيجه‌گيري)، نمايه‌اي از آيات، اعلام و موضوعات نيز درج شده است.چاپ اول كتاب «انديشه سياسي فخرالمحققين» در شمارگان 1200 نسخه، 112 صفحه و بهاي 22000 ريال راهي بازار نشر شد.
