ناتوانى اجتهاد مصطلح(1)

با این حال، دشواریهاى فقهى فراوان بر جاى ماند و روز به روز، کفه نیازها از کفه راه حلها و پاسخها سنگین تر مى شد، گواه آن:

1. اختلاف نظرهاى فراوان میان آنچه را که مجلسیان به عنوان کارشناسان نیازهاى نظام و جامعه اسلامى به تصویب مى رساندند، با مجتهدان شوراى نگهبان که این مصوبات را با موازین اجتهادى، محک مى زدند و درستى و یا نادرستى آنها را باز مى گفتند. این اختلاف دیدگاهها، گاه به بن بست مى رسید و با اظهار نظرهاى حضرت امام، قضیه خاتمه مى یافت و در نهایت هم کار به آن جا کشید که امام، شوراى مصلحت تشکیل داد و این شورا به عنوان یک نهاد براى شکستن بن بستهاى حوزه عرضه نیازها با حوزه فقاهت و اجتهاد، رسمیت یافت.

2. امام در سال 67،ده سال پس از انقلاب، در پیام (تحکیم برادرى) به گوشه اى از مسائل بى پاسخ مانده امّا مورد نیاز جامعه و نظام، که باید بر اساس شناخت صحیح از حکومت و جامعه، به گونه اى که شایستگى کارایى و کاربردى براى نظام اسلامى داشته باشند، بررسى شوند، اشاره مى کند:

(مالکیت و محدوده آن، زمین و تقسیم بندى آن، انفال و ثروتهاى عمومى، مسائل پیچیده پول و ارز و بانکدارى، مالیات، تجارت داخلى و خارجى، مسائل هنرى چون: عکاسى، نقاشى، مجسمه سازى، موسیقى، تئاتر، سینما، حفظ محیط زیست، معضلات طبّى، معادن زیرزمین و روزمینى و... )

3. مقام معظم رهبرى، در سال 74، هفده سال پس از انقلاب، در جمع نخبگان حوزه همین موضوع را صریح تر یادآور مى شود:

(فقه، که کار اصلى ماست، به زمینه هاى نوظهور گسترش پیدا نکرده، یا خیلى کم گسترش پیدا کرده است. امروز خیلى از مسائل وجود دارد که فقه باید تکلیف اینها را معلوم کند، ولى معلوم نکرده است. فقه توانایى دارد، لیکن روال کار طورى بوده که فاضل محقق کار آمد به این قضیه نپرداخته است، مثل قضیه پول . بسیارى از مباحث حکومتى: مبحث دیات، مبحث حدود و دیگر مسائل قضا براى دستگاه با عظمت قضاوت ما، حل فقهى نشده . بسیارى از مباحث مربوط به زندگى مردم، همین مساله پیوندها و تشریحها، مباحثى هستند که فقه باید وارد این میدانها بشود. نمى شود با نظر سریعى به آنها نگاه کرد و خیال کنیم حلّ خواهند شد.)

روشن است که مقصود این دو بزرگ این نیست که به این مسائل پاسخ داده نشده، مقصود پاسخى است که در عین تکیه بر مبانى روشن و صحیح فقهى، ناظر بر واقعیتهاى جامعه و کارآمد براى نظام باشد و به تعبیر حضرت امام، بر پایه شناخت درست حکومت و جامعه ارائه شود، تا نظام اسلامى بتواند به سود مسلمانان برنامه ریزى کند.

آیا مشکل در کم کارى است و تلاش بیشتر مى خواهد، یا مشکل در درست کار نکردن است که باید در روش تجدید نظر کرد.این جاست که معمار انقلاب، انگشت روى نقطه اى مى گذارد که براى بسیارى شنیدن آن سخت است، تا چه رسد به باور کردن آن.