آینده تان در گرو امروز
مثلی قدیمی میگوید: «قطره قطره جمع گردد، وانگهی دریا شود». غالب مردم کاربرد این مثل را در مورد ثروت میدانند و نتیجهای که از آن میگیرند این است که ثروت، اندک اندک جمع میشود. درحالیکه این مثل، اشاره به قاعدهای بزرگ و بسیار ساده دارد که بیشتر اوقات به دلیل سادگی آن به فراموشی سپرده میشود. قاعده این است که هر چیز کلیای، به مرور شکل میگیرد و وقتی به دست میآید که اجزای تشکیل دهنده آن، گردآمده باشند ؛ مثلاً موفقیت در تحصیل در طول یک دوره تحصیلی و اندکاندک به دست میآید.
با این مقدمه، نگاهی تربیتی به مفهوم «آینده» ـ یا بهتر است بگوییم «ساختن آینده» ـ میافکنیم. آینده، افقی است که رسیدن به آن را هدف قرار دادهایم و نوع زندگی امروزمان را برپایه آن تنظیم کردهایم. از طرفی آینده، مجموعهای از امروزهاست و چون قطرهقطره جمع گردد، وانگهی دریا شود! به دست آوردن آینده در صورتی ممکن است که امروز را به دست آوریم و ذخیره کنیم. با این تعریف، مهمترین آفت آینده، از دست دادن اجزای آن (یعنی امروز) است.
امام علی(ع) میفرماید: «گذشته عمر تو رفته است و باقیمانده آن، محلّ تردید است. پس زمانی را که در آن به سر میبری برای عمل، غنیمت شمار».(1) و در جای دیگری فرمود: «روزها سه گونهاند: روزی که گذشته و امیدی به آن نداری و روزی که مانده (زمان حال) و گریزی از آن نیست و روزی که میآید و به آن، اطمینان نداری. دیروز، پند و موعظه است و امروز، غنیمت و فردا را نمیدانی از آن کیست».(2)
برای مثال، فرض کنید میخواهیم یک صندلی بسازیم. برای انجام دادن این کار، ابتدا میبینیم چه ابزار و وسایلی در اختیار داریم که میتوانیم از آنها استفاده کنیم. ساختن آینده نیز این چنین است. برای اینکه بتوانیم آینده را بسازیم، تنها زمان حال را در اختیار داریم. پس باید آینده را در امروز بسازیم. فردا نیز در نوبت خود، امروز میشود و این امروزهاست که بر روی هم، آینده میشوند. برخی به اشتباه به جای اینکه امروز را برای آینده زندگی کنند، در آینده (رؤیا) زندگی میکنند و با اینکار، امروزشان را ضایع میکنند. شرایط، هیچ وقت عوض نمیشود، بلکه ما باید عوض شویم. ما همیشه در امروز زندگی میکنیم و هر وقت توانستیم از امروز استفاده کنیم به آینده خواهیم رسید.
یکی از نکاتی که در مَثلِ «قطره قطره جمع گردد، وانگهی دریا شود» وجود دارد ، تدریجی بودن امور است. جنبه منفی این مَثَل نیز صادق است ؛ یعنی همانگونه که به دست آوردن، تدریجی است، از دست دادن نیز تدریجی است ؛ مثلاً هیچ کس به یک باره جنایتکار نمیشود ، بلکه اندک اندک با انجام دادن اشتباهات کوچک به پیش میرود تا سرانجام کارش به آنجا میانجامد. از دست دادن آینده نیز چنین است. اینگونه نیست که به یک باره همه چیز را از دست بدهیم ؛ بلکه به مرور زمان و با از دست دادن فرصتهای کوتاه و گرانبها زمانی میرسد که میبینیم در آیندهایم، اما آرزوهایمان تحقّق نیافتهاند و این،
مضمون آن شعر عربی است که میگوید:
روزگار بر سر عمرم با من چانه زد و من گفتم
عمرم را به دنیا و هرآنچه در دنیاست، نمیفروشم
سپس همان را اندک اندک و به رایگان از من خرید
نفرین بر سودایی که فروشندهاش زیان کرد!(3)
این عادت بر اثر تکرار، قوت میگیرد و هر بار محکمتر و موجّهتر از بار قبل میشود و در هر تکرار، فرصتی را از ما میگیرد و وظیفهای را از وظایف ما به تأخیر میاندازد و فرصت از دست رفته، دیگر به هیچ قیمتی باز نخواهد گشت. امام علی(ع) میفرماید: «هر کس فرصت را از زمانش به تأخیر انداخت مطمئن باشد که آن را از دست میدهد»(4) و به تأخیر انداختن امور، افزون بر این که فرصت گرانبها و زودگذر را از ما میگیرد، نقشهها و آرزوهای زندگی را نیز برباد میدهد و جز سرشکستگی و یأس، چیزی باقی نمیگذارد. از اینرو، امام باقر(ع) میفرماید: «زنهار از افکندن کار امروز به فردا ؛ زیرا این کار، دریایی است که مردان در آن نابود میشوند».(5)
از طرفی هر روز، کار مخصوص به خود را دارد که باید در همان روز انجام گیرد. امیرمؤمنان علی(ع) میفرماید: «کار هر روز را در همان روز انجام بده ؛ زیرا هر روز، کار مخصوص به خود را دارد»(6) و به تأخیر انداختن کارها، از میان بردن روزی است که دیگر تکرار نمیشود. امروز و فردا کردن، بیماریای است که به صورت خفیف و پیشرفته و در شکلهای مختلف در بیشتر مردم دیده میشود. البته منظور از «امروز» در امروز و فردا کردن، زمان حال است و مُراد از «فردا» زمانی است که هنوز نیامده است. پس امروز و فردا کردن، یعنی وانهادن کار الآن به بعد، و این میتواند موکول کردن کار الآن به ساعتی دیگر، روزی دیگر و یا هفتهای دیگر باشد. پیامبر(ص) در توصیههای خود به اباذر فرمود: «ای اباذر! از امروز و فردا کردن بپرهیز ؛ زیرا تو به امروزْ وابستهای، نه به روزهای دیگر»(7) و امام علی(ع) به پیروان خود تأکید فرموده است که: «کار امروز را به فردا میفکن و آن را همان روز به انجام برسان».(8)
پی نوشت ها:
1 . میزان الحکمة، ج 8، ص 4036، ح 14198 .
2 . تحفالعقول، ص 220 .
3 . میزان الحکمة، ج 8، ص 4038، ذیل حدیث 14218 .
4 . غررالحکم، ح 8795 .
5 . بحارالأنوار، ج 78، ص 164، ح 1 .
6 . نهجالبلاغه، نامه 53 .
7 . بحارالأنوار، ج 77، ص 75، ح 3 .
8 . عیون الحکم و المواعظ، ص 136 .
منبع :حدیث زندگی-با تغییر و تلخیص
تنظیم برای تبیان :داوودی
مقالات مرتبط :