تبیان، دستیار زندگی
نحوه تدریس در حوزه با گذشت زمان تغییر كرده است. تا نمیه دوم قرن چهاردهم هجری دانش‏آموز وارد مكتب‏خانه می‏شد. و پس از آشنایی با حروف به فراگرفتن قرآن كریم می‏پرداخت و پس از آشنایی مختصری با مقدمات صرف و نحو و غیره به حوزه داخل می‏گردید. ولی بعد از افتتاح م
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

مراحل تحصيل در حوزه‏هاي علميه

مراحل تحصیل در حوزه علمیه

نحوه تدريس در حوزه با گذشت زمان تغيير كرده است. تا نميه دوم قرن چهاردهم هجري دانش‏آموز وارد مكتب‏خانه مي‏شد. و پس از آشنايي با حروف به فراگرفتن قرآن كريم مي‏پرداخت و پس از آشنايي مختصري با مقدمات صرف و نحو و غيره به حوزه داخل مي‏گرديد. ولي بعد از افتتاح مدارس جديد و انقراض مكتب‏خانه‏ها دانش‏آموزان پس از تكميل دوره اول يا دوم متوسطه به حوزه ملحق مي‏گردند.

تاكنون چنين مرسوم و رايج بوده است كه هر طلبه‏اي با ورود به حوزه علميه در دوران تحصيل خود، مراحل مشخصي از سطوح علمي را پشت‏سر مي‏گذاشت. ابتدا، اين مراحل را به طور اجمال مد نظر قرار مي‏دهيم، تا زمينه بحث از موضوع اصلي فراهم آيد:

1.دروس مقدماتي 

2.سطح  

3.خارج 

4. دروس تخصصي

5. دروس جنبي

دروس مقدماتي:

در نظام فعلي حوزه عليمه قم، اين مرحله شامل پايه‏هاي اوّل تا سوم است و هدف اصلي در اين دوره، آموزش ادبيات عرب (صرف، نحو، معاني و بيان و...) و آشنايي با دروس پايه مثل منطق و فقه است كه به طور معمول از كتاب‏هاي جامع المقدمات، سيوطي، مغني و تلخيص‏هاي آن، المنطق و يا تلخيص المنطق و... استفاده مي‏شود.

هدف‏هاي فرعي در اين مرحله، بالا بردن اطلاعات عمومي مثل ادبيات فارسي و مستدل شدن و تثبيت عقايد در طلاب است.

دروس سطح

در نظام فعلي حوزه، اين مرحله شامل پايه‏هاي چهارم تا دهم است. در اين دوره اهداف زير تعقيب مي‏شود:

1 ـ بالا بردن قدرت فهم متون فقهي و اصولي؛

2 ـ آشنا شدن با روش‏هاي استنباط از آيات و احاديث؛

3 ـ خواندن يك دوره كامل فقه و اصول؛

4 ـ تعميق عقايد و گسترش اطلاعات عمومي طلاب به وسيله دروس عمومي.

در اين دوره به طور معمول در علم اصول كتاب‏هايي نظير: معالم الأُصول يا اصول الإستنباط، اصول الفقه، رسائل، كفاية الأصول تدريس مي‏شود.

در علم فقه، كتاب‏هايي نظير شرح لمعه و مكاسب تدريس مي‏شود.

اين مرحله بين چهار تا هفت سال طول مي‏كشد كه زمان آن بستگي به استعداد و تلاش طلاب دارد.

مرحله درس خارج

اين مرحله عالي‏ترين دوره دروس حوزوي محسوب مي‏شود كه با هدف مجتهد شدن طلاب در دو رشته فقه و اصول و توان استنباط احكام از منابع اصيل (كتاب، سنت، عقل، اجماع) برپا مي‏شود و معمولاً متن درسي خاصي ندارد. ولي براي نظم بخشيدن به مطالب، مباحث براساس كفاية الاصول در اصول فقه و جواهر الكلام، تحرير الوسيله و عروة الوثقي در فقه طرح مي‏شود و در حقيقت اين دوره تحقيقاتي حوزه محسوب مي‏شود.

در سال‏هاي اخير، رشته‏هاي تخصّصي تفسير و كلام و تبليغ نيز در كنار فقه و اصول تشكيل شده است كه متخصصان و محقّقاني در آن رشته‏ها تربيت مي‏كنند.

از آنجا كه رسيدن به قوه اجتهاد بستگي به استعداد و تلاش شخصي افراد دارد، لذا زمان اين دوره براي افراد متفاوت است. ولي اين دوره دست كم شش سال طول مي‏كشد.

4) دروس تخصصي:

هدف از اين دروس - كه تحت عنوان رشته‏هاي تفسير، كلام، تبليغ و ... شروع شده است - پرورش متخصص، در رشته‏هاي خاص مورد نياز حوزه و جامعه است. اين كار پرارزش باعث مي‏شود كه شخص علاوه بر اجتهاد در فقه و اصول، در يكي از رشته‏هاي علوم اسلامي متبحر شود، تا بتواند منشا خدمات مفيدي در حوزه و جامعه شود; نه اين كه بعد از صرف مدت زمان طولاني براي تحصيل، به نتيجه مطلوبي نرسد

5) دروس جنبي يا عمومي:

در حوزه علميه قم و در بعضي شهرستانها، همزمان با دوره مقدمات و سطح، درسهايي تحت عنوان عقايد، تفسير، اقتصاد، ملل و نحل، علوم قرآن، اخلاق و ... تعليم داده مي‏شود كه در رشد فكري طلاب و گسترش اطلاعات علمي آنها موثر است. اين درس‏ها هر چند لازم است، ولي مرحله مستقلي در درس‏هاي حوزه محسوب نمي‏شود

شيوه‏هاي تدريس در درس‏هاي مقدمات و سطح

غالب اساتيد در اين دوره از يك الگوي تدريس پيروي مي‏كنند كه شش مرحله را در بردارد:

1 ـ مطالعه قبل از تدريس، كه شامل مطالعه كتاب درسي و حواشي و شروح آن مي‏شود.

2 ـ روخواني درس با رعايت كامل قواعد ادبيات كه گاهي قسمتي از آن به عهده شاگردان گذاشته مي‏شود.

3 ـ بيان مطالب درس به صورت دسته‏بندي شده و به اصطلاح «خارج درس».

4 ـ تطبيق مطالب گفته شده با متن كتاب مورد تدريس به صورت جمله به جمله.

5 ـ بيان مطالبي خارج از كتاب (از حواشي و شروح يا نظريات خاص استاد) كه در ضمن درس بيان مي‏شود؛ ولي برخي اساتيد براي جلوگيري از مشوش شدن ذهن طلاب، آن مطالب را در پايان درس ذكر مي‏كنند.

6 ـ پاسخ گويي به سؤالات شاگردان در سه مرحله.

الف) قبل از شروع درس؛ ب) در حين درس؛ پ) بعد از درس.

بررسي: نقاط قوت و ضعف فراواني براي اين دو دوره گفته شده كه به برخي از آن‏ها اشاره مي‏كنيم.صرف و نحو زبان عربي، معاني و بيان و منطق است كه هدف اصلي از اين درس‏ها، تسلط طلاب به «زبان قرآن‏» مي‏باشد و اين مرحله در حكم كليد فهم معارف اسلام است; چرا كه احاديث و سنت پيامبر اكرم و ائمه اطهار - صلوات الله عليهم - به همين زبان است. اين دوره بين سه تا چهار سال به طول مي‏انجامد.

.