بخشنامههاى حضرت علی(علیهالسلام) به كارگزاران
تعدادى از بخشنامههاى حضرت به كارگزارانش
حضرت امیرالمؤمنین(علیهالسلام) علاوه برای این كه اعمال تك تك كارگزارانش را زیر نظر داشت و توصیههاى لازم را به آنها مىكرد، در بعضى از مواقع بخشنامههایى در زمینههاى گوناگون صادر مىكرد كه ما چند نامه حضرت را در این باره نقل مىكنیم:
1- بعد از مرگ عثمان و بیعت مردم با حضرت، ایشان طىّ نامهاى به فرماندهان لشكر كه در گوشه و كنار كشور اسلامى پراكنده بودند و مسؤولیت حفظ و اداره مناطق خود را به عهده داشتند، چنین نوشت:
امّا بعد، فانّما اهلك من كان قبلكم انّهم منعوا النّاس الحقّ فاشتروه واخذوهم بالباطل فاقتدوه(1)؛ آنچه باعث هلاكت كسانى كه قبل از شما بودند گردید، این بود كه آنان، مردم را از حقّ محروم كردند، پس آن را فروختند (و رها كردند و یا با رشوه خریدند) و آنها را به باطل گرفتار كردند، پس مردم نیز پیروى كردند.
یعنى، جلوگیرى امرا، فرماندهان و حكّام از حق، باعث گرایش مردم به باطل گردید و این امرا هستند كه مىتوانند مردم را در جهت صحیح قرار داده، آنان را از انحراف باز دارند.
2- حضرت امیرالمؤمنین طىّ بخشنامهاى به كارگزاران خود دستور داد كه باید احترام مسلمانان را مراعات كنند، اما این بدان معنا نیست كه تسلیم توقّعات غلط آنها شوند.
امام صادق(علیهالسلام) مىفرماید كه حضرت امیرالمؤمنین به كارگزاران خود چنین مىنوشت:
لا تسخروا المسلمین و من سالكم غیر الفرضیة فقد اعتدى فلا تعطوه(2)؛ مسلمانان را مسخره نكنید و هر كس بیشتر از آنچه مقرّر شده است، از شما طلب كرد، از مرز خود تجاوز كرده است، پس به او چیزى ندهید.
یعنى مساوات را درباره حقوق مسلمانان مراعات كنید و از مرز عدالت خارج نشوید.
3- حضرت درباره جلوگیرى از اسراف و صرفهجویى در بیت المال، در نامهاى به تمام كارگزاران خود نوشت:
ادقّوا اقلامكم و قاربوا بین سطوركم واحذفوا عنّى فضولكم و اقصدوا قصد المعانى و ایّاكم و الاكثار فانّ اموال المسلمین لاتحتمل الاضرار(3)؛ نوك قلمهاى خود را تیز كنید و خطوط را نزدیك بنویسید و كلمات اضافى براى من ننویسید و به معانى توجّه كنید و از زیادهروى برحذر باشید، زیرا اموال مسلمانان تحمّل ضرر را ندارد.
4- حضرت در بخشنامهاى درباره نماز، اوقات آن را تعیین نمود و در آخر این گونه به آنها توصیه كرد:
و صلّوا بهم صلاة اضعفهم ولا تكونوا فتّانین(4)؛ ونماز بخوانید به صورتى كه حال ضعیفترین افراد را (با كوتاه كردن نماز) مراعات كنید و باعث فتنه و فساد نباشید(با طول دادن نماز و ایجاد مشقّت براى مامومین آنان جماعت را ترك كرده و یا باعث بطلان نمازشان گردد).
5- حضرت در نامهاى كه به فرماندهان لشكر و مرزبانان نوشت، حقوق متقابل حاكم و كارگزارانش را یادآورى نمود و در ابتدا فرمود:
امّا بعد، فانّ حقّا على الوالى ان لایغیّره على رعیّته فضل ناله و لا طول خصّ به و ان یزیده ما قسم الله له من نعمه دنوّا من عباده و عطفا على اخوانه؛ سزاوار است كارگزار را فضلى كه به او رسیده و نعمتى كه به او اختصاص داده شد، سبب تغییر حال او بر رعیّت نشود (مقام، او را به آزار دیگران واندارد) و نعمتهایى كه خداوند بهره او گردانیده است، وى را به نزدیكى بیشتر با بندگان خدا و مهربانى فزونتر بر برادرانش وادارد.
سپس درباره حقوق متقابل فرمود:
آگاه باشید حقّ شما بر من این است كه رازى را از شما پوشیده ندارم، مگر در جنگ و كارى را بدون مشورت با شما انجام ندهم، مگر در حكم شرعى و در رساندن حقّى را كه بجاست كوتاهى نكنم و از آن قبل از تمام كردنش دست برندارم و این كه شما در حقّ، نزد من برابر باشید. پس هرگاه رفتار من با شما چنین شد، بر خداست كه نعمت را بر شما تمام كند و حقّ من بر شما پیروى و فرمانبردارى است و این كه از فرمان من سرپیچى نكنید و در كارى كه صلاح بدانم كوتاهى ننمایید و در سختیهاى راه حق فرو روید. پس اگر شما اینها را درباره من به جا نیاورید، كسى از كجرو شما نزد من خوارتر نیست . پس او را به كیفر بزرگ مىرسانم و نزد من، رخصت و رهایى براى او نمىباشد و شما این پیمان را از سران (زیر دست) خود بگیرید و از خود به ایشان، چیزى را كه خداوند به آن، كار شما را اصلاح مىفرماید، ببخشید. والسلام.(5)
پینوشتها:
1- نهج السعادة، ج 4، ص 29/ معادن الحكمة، ج 1، ص 304/ نهج البلاغه صبحى صالح، نامه 79، ص 466.
2- نهج السعادة، ج 4، ص 31/ تهذیب الاحكام، ج 7، ص 153.
3- نهج السعادة، ج 4، ص 30/ خصال صدوق، ص 310/ بحارالانوار، ج 41، ص 105.
4- نهج البلاغه صبحى صالح، نامه 52، ص 426 / فیض الاسلام، ص 986.
5- نهج البلاغه فیض الاسلام، نامه 50، ص 982 و صبحى صالح، ص 424 و وقعه صفین با اندكى تغییر در عبارات ، ص 207.
برگرفته از سیماى كارگزاران امیرالمومنین على علیهالسلام، ج ?، حجة الاسلام والمسلمین على اكبر ذاكرى .
گروه دین و اندیشه تبیان، هدهدی .