بناهای تاریخی و فرهنگی لرستان(2)
پل سی پله (كر و دت )
این بنا در منطقه سر طرهان شهرستان كوهدشت بر روی رودخانه سیمره در حد فاصل استان لرستان و ایلام واقع شده است.پل در تنگترین بستر رودخانه سیمره ، در محلی بنام سی پله Sipela واقع شده است این پل در مسیر یكی از راههای باستانی قرار داشته كه سبب ارتباط كرمانشاهان ، ایلام و لرستان (سرطرهان ) بوده است.پل یاد شده دارای 4 چشمه طاق بوده كه اكنون تنها دو چشمه طاق آن باقی است . پنهای هر پا یه آن 5/6 متر و طول آن 17 متر است .اندازه سنگهایی كه در پایه به كار رفته 60×60×100سانتیمتر وبعضی نیز بزرگترند.روی هریك از این سنگها علامت مشخصی كنده شده است. مصالح بنا از كچ وسنگ است.در آثار مورخان دوره اسلامی اشاره ای به این پل نشده است. این پل سترگ از آثار منحصر به فرد دوره ساسانی بوده وبه شماره 4511 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
پل گاو میشان
این پل در فاصله30 كلیومتری شهرستان پلدختر وبرفراز رودخانه سیمره در حد فاصل استانهای ایلام ولرستان احداث شده است.جهت پل شمال شرقی به جنوب غربی می باشد.طول آن حدود 175 متر و عرض گذرسطح پل نزدیك به8متر و20 سانتیمتراست،و در حال حاضردارای 6چشمه طاق می باشد .پهنای پاتاقها, یا حدفاصل چشمه ها از 5/2تا25مترمتغیر است .عرض چشمه اصلی این پل حدود 33متر و70 سانتیمترو مصالح اصلی آن ملاط,آجر وسنگ تشكیل می دهند.معماری پاتاقها به سبك معماری دوره ساسانی است اما در چشمه طاقها آثار مرمت دوره های صفوی وقاجاری دیده می شود. بنا به گفته برخی مورخان نامگذاری این پل به گاومیشوبه جهت پرورش گاومیش در منطقه بوده است اماباتوجه به اهمیت گاو در آیین مهر پرستی ممكن است این نام از آیین مهرپرستی ماخوذ شده باشد. این پل كه از بناهای عظیم دوره ساسانی است به شماره 2222 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
پل كشكان (كشكو)
این پل در بخش چگنی بررو ی رودخانه ای به همین نام ودر مسیر راه باستانی شاپور خواست به طرهان احداث شده است. در متون تاریخی از آن به عنوان كژكی یاد شده است . طول پل حدود 320 متر و عرض هریك از دو چشمه شرقی آن 20/23 متر است . ارتفاع آن در بالاترین قسمت 26 متر و در كوتاهترین قسمت 10 متر است از دوازده طاق پل تنها سه دهنه آن تخریب شده و بقیه هنور سالم هستند .برخی از پایه های پل باسنگهای بزرگ وحجاری شده ساخته شده اند. مواد و مصالح این بنای سترگ از سنگ ، گچ و آجر تشكیل شده است.
در كنار این پل بقایای سه پل دیگر از دوره های گذشته وجود دارد كه با مشخصات پلهای ساسانی قابل مقایسه هستند . بنای فعلی منسوب به آل حسنویه و مربوط به قرن 4هق است كه به شماره 355 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید است.
پل آجری ( گپ )
پل آجری در مركز شهر خرم آباد وبرروی رودخانه گلال واقع شده است . این پل دو قسمت شرقی و غربی شهر را به هم متصل نموده و دارای 24 چشمه طاق است طول آن بیش از 350 متر ،پنهای آن 5/8 متر و ارتفاع آن از كف رودخانه تا روگذر پل 8 مترمربع است . مواد و مصالح آن در قسمت پایه ها از سنگهای تراشیده شده با ملات آهك و گچ و پایه های چشمه طاقها از آجر ساخته شده است . برسینه ای شمالی پل كتیبه های سنگی نصب شده است كه با حروف مقطعه نوشته شده وبه عنوان طلسم معروف است.بخش میانی پل و شاه نشین آن شباهت زیادی باشاه نشین پل خواجو در اصفهان دارد كه در اثر سیل تخریب شده ومجددا با سیمان مرمت شده است.این اثرارزشمند در زمان شاه سلطان حسین صفوی ساخته شده ومنسوب به حسین خان والی لرستان می باشد . در دوره قاجاریه به پل محسنیه معروف گردید. این بنا به شماره 2354 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است .
پل كلهرت ( ممولو)
این پل در بخش معمولان از توابع شهرستان پلدخترواقع شده است.پایه های آن بصورت بیضی شكل است و از ویژگی های آن می توان به وجود سكویی در داخل دو پایه اصلی پل نام برد . این سكو از 12 پله ساخته شده وكاربرد آن دقیقاً روشن نیست ولی احتمالاً به عنوان پشت بند از آنها استفاده شده است . رنگ ملات پل در قسمت پایه ها متمایل به قرمز رنگ است كه به علت تركیب آن با یك نوع شنهای قرمز رنگ و همچنین یك نوع گیاه به نام تره پی Tarahpey استفاده شده است .
كتیبه ایی در قسمت غربی پل بر سینه كوه بالاتر از مسیر گذر روی پل به طرف شمال غربی آن به دستور بدر بن حسنویه نوشته شده است و قرینه آن در قسمت جنوب بر سینه كوه وجود داشته كه متأسفانة به علت عملیات راهسازی تخریب گردیده است . این پل در ادوار مختلف مورد استفاده قرار گرفته است بیشتر قسمتهای آن مربوط به زمان بدر بن حسنویه ( 374 هـ .ق ) می باشد .این بنا به شماره 2586 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
مناره آجری
این یادمان ارزشمند، بنائی است استوانه ای شكل در قسمت جنوبی شهر خرم آباد كه به عنوان میل راهنما وجهت هدایت كاروان ها در كنار شهر قدیم شاپور خواست احداث گردیده است بقایای معماری سنگ و گچ با دیوارهای ضخیم در مجاورت مناره (پارك ، میدان شقایق فعلی ) بیانگر وجود تأٍسیساتی نظیر كاروانسرا و مسجد و .... گرداگرد بنا در گذشته می باشد . با توجه به سبك معماری بنا ، احتمالاً تاریخ ساخت آن به دوره فرمانروائی دیلیمان برمیگردد . بلندای آن بر اثر عوامل طبیعی كاهش یافته و اكنون با احتساب پایه سنگی ،ارتفاع آن به 30 متر می رسد . قطر بنا در پائین ترین قسمت به 5/4 متر كاهش می یابد . فضای داخلی آن از 99 پله تشكیل شده است . ورودی مناره در جبهه غربی روی سطح پایه قرار گرفته است . این بنا ارزشمند مربوط به دوره آل بویه (دیلمیان )میباشد و به شماره 376 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
كاروا نسرای چمشك
این بنا در منطقه چمشك از توابع شهرستان پلدختر ودر مسیر راه باستانی شاپور خواست به خوزستان قرار گرفته است .شكل اصلی بنا به صورت چهار ضلعی و ارتفاع آن به 5 متر می رسد طول و عرض با روی این كاروانسرا 44*48 متر و ورودی آن به سمت جنوب و هلالی شكل است و دارای 12 اتاق و از دو قسمت ساخته شده است كه قسمتی برای سكونت كاروانیان و قسمتی دیگر جهت نگهداری چهارپایان مورد استفاده قرار گرفته است مصالح مورد استفاده در این بنا سنگ ،گچ وملات می باشد ناودانهای آن همه از سنگ ودارای بارویی با كنگره های نیم دایره تزئینی است. این كاروانسرا دومین منزل از خرم آباد به خوزستان است كه پس از آن كاروانسراهای قلعه نصیر ، اوسر ، میشوند ، چارتا و قلعه رزه ، واقع شده اند . بنای مذكور مربوط به دوره صفویه می باشد(شاه عباس اول ) وبه شماره 2119 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
آسیاب گبری
این بنا در سطح شهر خرم اباد ( قسمت جنوب شهر ) در محله حسین آباد واقع شده است .این اثر ازجمله بناهای عام المنفعه وقدیمی شهر خرم آبادمی باشد.كه دارای پلان مستطیل وبه شكل مكعب به طول 26 متر ,عرض 6 متر و ارتفاع 5/11 متر و با استفاده از سنگهای تیشه خورد ه، قلوه سنگ همراه با ملات ساروج ساخته شده است این اثر احتمالاً متعلق به شهر شاپورخواست (ساسانی ) بوده تا دوره قاجاریه عملكرد داشته و مورد بهره برداری قرار گرفته است . اثر مذكور به شماره 3639 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است .
گرداب سنگی (گردو بردینه)
در غرب شهر خرم آباد دركنار میدان بنایی مدور متشكل از یك دیواره عظیم سنگی كه بصورت مدور دور تا دو چشمه ای فصلی احداث گردیده است . قطر این بنا 18 متر با محیط 256 متر مربع با پهنای 3 متر و بلندی آن تا كف چشمه 10متر است . این بنا دارای دریچه ای به ابعاد 90×160 برای هدایت آب آشامیدنی و توزیع آن در سطح شهرشاپورخواست ، مشروب نمودن اراضی و بهره برداری از آسیابهای آبی بوده است. مواد و مصالح آن از سنگهای لاشه همراه ملات ساروج ( آهك و گچ و . . . ) می باشد كه در ساختمان پل شاپوری وخرابه های شهر شاپورخواست مشاهده شده است. این بنا به شماره 1274 در فهرست آثارملی ایران به ثبت رسیده است
منبع:میراث فرهنگی و صنایع دستی لرستان
